موضوع: كتاب الخمس/ارباح المكاسب /

بحث ما در مورد تعیین مبدأ سنه خمسی بود که گفتیم دو نظریه وجود دارد ویک نظریه این شد که مبدأ سال خمسی برای کسانی که کسب وکار دارند شروع در کسب وکار است، یعنی روز اولی که دنبال کسب وکار می‌روند آغاز سال خمسی آنها خواهد بود ولی کسانی که کسب وکار ندارند همان ظهور ربح وفائده، آغاز سال خمسی آنها محسوب می‌شود.

ما حواشی ومختار أعلام را بیان کردیم، حاشیه آقاضیاء واشکالات بر آن را هم بررسی کردیم مختار خودمان را در مورد مبدأ سنه خمسی می‌خواهیم بیان ‌کنیم.

مختار استاد در سال خمسی

به دلائل مختلف، مختار ما ظهور ربح است مطلقا ظهور ربح مبدأ سنه خمسی است مطلقا چه کسانی که کسب و کار دارند وچه کسانی که کسب وکار ندارند ولی فوائدی بدست آنها می‌رسد همان بروز و ظهور فوائد وارباح، مبدأ سال خمسی است چه برای کسانی که کسب وکار دارند وچه برای کسانی که کسب وکار ندارند لکن ارباح وفوائدی به دلائل مختلف بدست آنها می‌رسد یک آیه مبارکه ﴿وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ...﴾[1] این غنمتم یعنی ظهور ربح وفائده، یعنی زمانی که غنیمت وربح وفائده‌ای بدست آوردید ﴿...فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى...‌﴾[2]

واما روایات

وقتی ما ضمیمه می‌کنیم روایاتی را که واژه حول و عام در آنها وجود دارد به روایاتی که دلالت بر استثناء مئونه می‌کنند ضمیمه کردن این دودسته روایات دلالت می‌کند که باید مبدأ سال خمسی همان ظهور وبروز ربح وفائده باشد. توضیح ذلک:

اولا اجماع وجود دارد که مئونه مقید به سنه است، یعنی به اجماع فقهاء، مئونه سنه از ارباح مکاسب کسر می‌شود وباقیمانده ارباح خمس‌اش پرداخت می‌شود، این اجماع را شیخ طوسی، ابن ادریس، علامه حلی در دو کتابش در منتهی وتذکره، وهمچنین صاحب ذخیرة وصاحب مدارک ودیگران ادعا کرده‌اند واین ادعای اجماع هم اجماع محصل، آن هم از جانب فحول فقه است، پس بنابراین بالاجماع مئونه مقید به قید سنه است. یک تذکری لازم است وآن این است که در روایات ما بالصراحه مئونه مقید به سنه نشده است وبه طور صریح سنه در روایات مطرح نشده است مگر در دو جای یک روایت وآن روایت، صحیحه علی بن مهزیار است. در عبارتی از صحیحه علی بن مهزیار آمده است: "ومن كانت ضيعته لا تقوم (سنة)" البته عبارت "سنة" در وسائل الشیعة چاپ عین الدولة موجود است واین غلط است که آقای خوئی ره این را می‌فرمایند، صحیح این جمله‌ای را که خواندیم این است "ومن كانت ضيعته لا تقوم بمؤنته" [3] پس کلمه سنه در لسان فقهاء جریان دارد ولی به غیر از صحیحه علی بن مهزیار، در جای دیگر مطرح نشده است که در صحیحه علی بن مهزیار سنه دوبار تکرار شده است که یک بارش را گفتیم غلط است وفقط یکبار در روایات ذکر شده است کما اعترف به صاحب الحدائق، محدث بحرانی فرموده است:

أني لم أقف على خبر صريح يتضمن كون المراد مئونة السنة، لكن الظاهر أنه هو المتبادر من إطلاق هذه الألفاظ[4] . لفظ سنه را در روایات نیافتم.

مرحوم صاحب جواهر فرمودند:

فليست الأخبار حينئذ خالية عن الإشارة إلى المراد بالمئونة ، بل ولا عن تحديدها بالسنة.[5] روایات خالی از اشاره به سنه نیست.

ولی در همین صحیحه علی بن مهزیار واژه حول سه بار تکرار شده وواژه عام به معنای سنه چهار بار تکرار شده است پس بنابراین ضمیمه کردن روایاتی که در آنها حول وعام وجود دارد به روایاتی که استثناء مئونه وجود دارد دلالت می‌کند بر اینکه مبدأ سنه باید هنگام ظهور ربح باشد بخاطر اینکه مئونه بالاجماع باید مقید به سال شود.

از طرف دیگر مبدأ سال قرار دادن برای خروج مئونه از ربح، زمانی که ربحی در کار نباشد ونتوان مئونه را از ربح خارج کرد، سال خمسی قرار دادن لغو خواهد شد، برای خروج از لغویت باید بگوئیم: مراد از مئونه، مئونه حین ظهور ربح است، تمام مئونه‌هایی که زمان ظهور ربح وجود دارند همه آنها از ربح کسر می‌شوند به این دلیل باید عرض کنیم که مبدأ سال خمسی همان هنگام ظهور ربح است مطلقا چه برای کسانی که کسب وکار دارند وجه برای کسانی که کسب کار ندارند ولی ربح بدست آنها می‌رسد.

مساله 61 که برای فردا انشاءالله