موضوع: كتاب الخمس/ارباح المكاسب /مئونه

سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْأَشْعَرِيِّ قَالَ: كَتَبَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا إِلَى أَبِي جَعْفَرٍ الثَّانِي ع أَخْبِرْنِي عَنِ الْخُمُسِ أَ عَلَى جَمِيعِ مَا يَسْتَفِيدُ الرَّجُلُ‌ مِنْ قَلِيلٍ وَ كَثِيرٍ مِنْ جَمِيعِ الضُّرُوبِ وَ عَلَى الصُّنَّاعِ وَ كَيْفَ ذَلِكَ فَكَتَبَ بِخَطِّهِ الْخُمُسُ بَعْدَ الْمَئُونَةِ.[1]

لفظ یستفید اصلا بر معونه تحصیل صدق نمی کند.

استفاده و ربح و سود بر مئونه تحصیل ربح صدق نمی کند.

ما یستفید من ای منبع فرق ندارد.

بعض اصحاب از امام سوال میکنندکه آیا مایستفید خمسش قبل از مئونه هست یا بعد از مئونه؟

(کیف ذلک) که در روایت آمده منظور این است که قبل از مئونه باید خمس داد امام فرمود بعد از مئونه

نکته اصلی اینجاست که امام علیه السلام می فرماید: الخمس بعد المئونه من ما یستفاد

ما یستفاد هل یطلق علی مئونه التحصیل ؟ به قرینه سوال که مایستفاد است می فهمیم که مئونه تحصیل صدق نمی کند مایستفاد بر مئونه معاش صدق می کند.

آیا مئونه معاش را از مایستفاد کم کنیم خمس بدهیم یا خیر؟ که امام میفرمایدالخمس بعد المئونه

اینکه ما با کلمه صناع پی ببریم به اینکه مراد از مئونه عموم است چه معاش و چه تحصیل باشد.

نظر استاد:

استاد می فرماید اینگونه نیست بحث صناع و تجارات و ... که خمس در اینها وجود دارد اطلاق گیری به قرینه صناع اشتباه است چون بر ضروب دیگر هم مئونه تحصیل لازم است .

سوال شده به انواع منابع درآمدی خمسشان چگونه هست صناع و غیره درست است که کلام امام در روایت مطلق است .

در اینجا درسته که کلام امام مطلق است ولکن ظهور مطلق، مطلق بر اطلاق، محتاج تمهید مقدمات حکمت است. در اینجا مقدمات حکمت نیست چون که یکی از مقدمات حکمت عدم القرینه علی التعیین است که ما در اینجا قرینه داریم .

جاهای دیگر معونه تحصیل اثبات شد ولی از این روایت نمیتوان برای اثبات آن استفاده نمود.

این روایت دلالت بر استثناء مئونه معاش می کند.

خلاصه این که به مقتضای قاعده و همچنین به روایات دیگر غیر از روایت سوم میتوانیم بگوییم که مئونه تحصیل قبل از پرداخت خمس باید استثناء بشود.

اما در مورد مئونه معاش دو بحث داریم:

بحث اول: بحث اثبات استثناء مئونه معاش

بحث دوم: مقید شدن مئونه معاش به سنه یعنی به چه دلیل مئونه معاش که باید استثناء بشود مقید به گذشت یک سال است

در اینجا باید گفت که از کلمات تعدادی از فقها برمی آید که استثناء مئونه معاش اجماعی است مانند مرحوم علامه در منتهی می فرماید: ذهب الیه علمائنا اجمع

ضمیر الیه به استثناء مئونه معاش بر می گردد.

رفتن به سوی استثناء معاش، علمائنا که عام است که با کلمه اجمع تاکید شده است. یعنی از نظر ایشان اجماع قطعی است

صاحب جواهر میفرمایند: صاحب مدارک استثناء مئونه سنه را به اصحاب نسبت داده است

این نسبت دادن به اصحاب مشعر به اجماع است

پس از نظر اقوال اجماعی است.

دلیل اول: الاصل الحجه

دلیل اول این است که اصل حجت است مرادش از اصل ،هم اصل برائت می تواند باشد و هم استصحاب

اصل برائت به این صورت که شک می کنیم در وجوب خمس در مئونه معاش برائت جاری می شود

اصل استصحاب هم که همان استصحاب عدم ازلی است قبلا نبود الآن شک می کنیم که ربح حاصل شده یا نه ؟ استصحاب عدم ربح را جاری میکنیم.

دلیل دوم : روایات می باشد که بعدا بیان می شود.

دلیل اول صاحب جواهر مخدوش است.

ما میدانیم که تمسک به اصل عملی در جایی است که دلیل نباشد و در اینجا دلیل بر وجوب خمس داریم حتی در مئونه معاش وآن دلایل آیات و روایات هستند که از مطلقات هستند.

مثلا: الخمس فی ما افاد الناس من قلیل او کثیر مطلق است شخصی که سود کرده است چه می خواهد مئونه معاش داشته باشد چه نداشته باشد باید خمس را بدهد.

استثناء مئونه معاش به وسیله اصل عملی غیر ممکن است و بایداز دلیل دیگراثبات شود.

دسته اول : مطلق هستند مثل روایات الخمس بعد المئونه

این روایات هم دلالت بر مئونه تحصیل می کنند هم دلالت بر مئونه معاش می کنند ولکن محقق نراقی در این ارتباط نکته ای دارند کلام محقق نراقی نیاز به شرح دارد چون مرحوم نراقی فحل الفحولی است لذا در ارتباط با این دسته اول از روایات را جلسه بعد بیان میکنیم