موضوع: الأوامر/مسألة الضد /تبین مساله الضد

اقسام ضد اصولی

اصولیون ضد را بر دو قسم تقسیم کرده‌اند. 1-ضد عام 2- ضد خاص

1- ضد عام(ترک شی و رفع الشی ) که به ترک و فعل شی نقیضین هم تعبیر می‌شود.مثل ازاله، ترک ازاله و صلاة، ترک صلاة.

در نتیجه ضد عام به معنای جمیع اضداد خاصه نیست.بلکه جمیع اضداد خاصه به‌عنوان مأمور به در تحت ضد خاص قرار می‌گیرند؛ بنابراین در ضد عام مأمور به یک طرف (امر وجودی) و دیگری ضد عام (امر عدمی) است. مانند زمانی که مولی فرمود ازله نجاسه، ازاله وجودی است ترک ازاله عدمی است.

مرحوم شیخ انصاری فرموده‌اند: به ترک الشی ضد عام گفتن اشهر و اصح است ولی در عین حال خالی از مناقشه نیست.زیرا ترک یک امر عدمی است در حالی که ضداصطلاحی (فلسفی) باید امر وجودی باشد بنابر این ترک نقیضین فعل میشود نه ضد آن.

ایشان در ادامه مطالب خود می‌فرمایند: اگر ترک همان اختیار العدم باشد خوب خواهد بود.چون اختیار العدم امر وجودی است که ضد بالفعل و اختیار الفعل است.

قال الشیخ الانصاری :الترك و يسمونه بالضد العام و هذا أشهر و أصح و إطلاق الضد عليه لا يخلو عن مناقشة لأن الترك أمر عدمي و المأخوذ في الضد المصطلح أن يكون أمرا وجوديا كما مر فهو نقيض للفعل لا ضدّ له و لو جعل الترك عبارة عن اختيار العدم لكان وجها لأن هذا الاختيار أمر وجودي مضاد للفعل الذي هو عبارة عن اختيار الوجود[1]

و بعد شیخ انصاری اشکالی را از مطلب مذکور دفع می‌کند و می‌فرماید: فإن فسّرنا الترك بنفس « لا يوجد » كان نقيضا للفعل جدّا ، وإن فسّرنا باختيار عدم الإيجاد أمكن جعله من الضدّ المصطلح.[2]

صاحب فصول می‌گوید به ترک ضد عام می‌گویند یا اجزای حقیقت عرفیه است نه حقیقت لغوی و یا مجاز است به علاقه مجاورت چون وجود مجاور عدم است

قال صاحب الفصول: قد تداول بينهم أن يعتبروا عن الترك بالضد العام و عن غيره بالضد الخاص و تسمية الأول ضدا إما حقيقة عرفية أو مجازا نظرا إلى العلاقة و زعم بعضهم أن من فسر الترك بالكف فقد استراح عن ذلك و كان الضد عنده على معناه المعروف و هو غير واضح لأن الضدين بالمعنى المعروف هما الوصفان الوجوديان اللذان يمتنع تواردهما معا على محل واحد لذاتهما و هذا يقتضي أن يصح ورود كل منهما على ما يصح ورود الآخر عليه لئلا يكون التنافي باعتبار المورد كالعلم و السواد و ظاهر أن الكف و فعل الضد لا يتوارد أن غالبا على محل واحد لأن الأول من صفات النفس و الثاني من عوارض الجوارح[3]

بعد شیخ انصاری به طور مفصل جواب داد به کسانی که ترک را به معنای کف و النفس تفسیر کرده بعدی می‌فرماید شما این اشکالات در صورتی است که اطلاق ضد بر ترک اطلاق حقیقی باشد در حالی مجازی است.

قال الشیخ الانصاری : كل ذلك فيما إذا أردنا جعل إطلاق الضد على آلة حقيقيا و لكن الظاهر أن هذا الإطلاق مجازي لعلاقة المجاورة لأن الأفعال الخارجية المقارنة لترك المأمور به لما كانت أضداد حقيقية للمأمور به سمي الترك بالضد مجازا و وجه تسميته بالضد العام هو اجتماعه مع جميع الأضداد و ذلك واضح .[4]