موضوع: كتاب الصلاة/صلاة المسافر /اشاره ای به حکم روزه در سفر

قَالَ علی علیه السلام:‌ لَاتَقُلْ مَا لَاتَعْلَمُ بَلْ لَاتَقُلْ كُلَّ مَا تَعْلَمُ فَإِنَّ اللَّهَ [سُبْحَانَهُ قَدْ] فَرَضَ عَلَى جَوَارِحِكَ كُلِّهَا فَرَائِضَ يَحْتَجُّ بِهَا عَلَيْكَ يَوْمَ الْقِيَامَة.[1]

آنچه را نمی‌دانی نباید بگوئی بلکه همه‌ی آنچه را هم که می‌دانی نباید بگوئی؛ خداوند بر جوارح تو احکامی را لازم کرده که بواسطه‌ی آنها در قیامت با تو محاجّه و احتجاج خواهد کرد.

مسألة 4

حكم الصوم فيما ذكر حكم الصلاة فيبطل مع العلم و العمد‌ و يصح مع الجهل بأصل الحكم دون الجهل بالخصوصيات و دون الجهل بالموضوع.[2]

مسأله‌ی قبل، حکم نماز تمام در سفر شرعی بود که صوری داشت؛ در این مسأله می‌فرماید حکم روزه در سفر نیز همانند نماز تمام است؛ اگر مسافر در سفر شرعی روزه بگیرد حکمش چیست؟

اوّلاً: آیه 164 سوره‌ی بقره دلالت دارد بر اینکه روزه از مسافر شرعی ساقط است و نباید روزه بگیرد

﴿أَيَّاماً مَعْدُوداتٍ فَمَنْ كانَ مِنْكُمْ مَريضاً أَوْ عَلى‌ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَ عَلَى الَّذينَ يُطيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعامُ مِسْكينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَ أَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ﴾[3]

و همچنین روایات فراوانی در این زمینه وجود دارد.

ثانیاً: انسان از جهت حکم روزه به سه صنف تقسیم می‌شود:

اوّل: کسانی که ماه مبارک را درک می‌کنند؛ به تعبیر قرآن ﴿فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْر﴾[4] یعنی شخص حاضر یا مقیم که روزه بر او واجب است.

دوّم: کسانی که اداء بر آنها واجب نیست و وظیفه‌شان قضاست؛ که آن شخص مریض و مسافر است.

سوّم: کسانی که روزه بر آنها واجب نیست نه اداءً و نه قضاءً؛ و باید فدیه بدهند؛ مانند شیخ و شیخه.

ثالثاً: کسی که عالماً و عامداً در سفر روزه بگیرد، روزه‌اش باطل و قضاء بر او واجب است؛ ادلّه‌ی این حکم کاملاً واضح است.

رابعاً: کسی که با جهل به حکم در سفر روزه بگیرد، روایاتی وجود دارد که دلالت دارد بر صحّت روزه و عدم وجوب قضاء؛ همانند بحث نماز که صحیحه‌ی زراره و محمد بن مسلم فرمود: اگر حکم را نمی‌دانسته صحیح است.

صحیحه عبد الرحمن بن حجاج

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ صَامَ شَهْرَ رَمَضَانَ فِي السَّفَرِ فَقَالَ إِنْ كَانَ لَمْ يَبْلُغْهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ نَهَى عَنْ ذَلِكَ فَلَيْسَ عَلَيْهِ الْقَضَاءُ وَ قَدْ أَجْزَأَ عَنْهُ الصَّوْمُ.[5]

اگر به او گفته نشده که پیامبر از روزه‌ی در سفر نهی کرده است یعنی حکم را نمی‌دانسته، روزه‌اش صحیح است و قضاء ندارد.

صحیحه حلبی

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ ابْنِ أَبِي شُعْبَةَ يَعْنِي عُبَيْدَ اللَّهِ بْنَ عَلِيٍّ الْحَلَبِيَّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ رَجُلٌ صَامَ فِي السَّفَرِ فَقَالَ إِنْ كَانَ بَلَغَهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ نَهَى عَنْ ذَلِكَ فَعَلَيْهِ الْقَضَاءُ وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ بَلَغَهُ فَلَا شَيْ‌ءَ عَلَيْهِ.[6]

اگر به او گفته شده که پیامبر از روزه‌ی در سفر نهی کرده یعنی حکم را می‌دانسته، قضاء بر او واجب است و الا واجب نیست.

صحیحه ی عیص

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ عِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: مَنْ صَامَ فِي السَّفَرِ بِجَهَالَةٍ لَمْ يَقْضِهِ. [7]

طبق این روایات نماز در سفر در صورت جهل به حکم صحیح است و قضاء ندارد.