موضوع: كتاب الصلاة/صلاة المسافر /اماکن تخییر

شنبه با نام محمد شد قرین * تا که باشد رحمتی بر عالمین

قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم: أَ وَ لَا أَدُلُّكُمْ عَلَى شَيْ‌ءٍ إِذَا فَعَلْتُمُوهُ تَحَابَبْتُمْ أَفْشُوا السَّلَامَ بَيْنَكُمْ.[1]

آیا دوست دارید شما را راهنمایی کنم به چیزی که اگر به آن عمل کنید محبّت بین شما زیاد می‌شود و همدیگر را دوست خواهید داشت؟ سلام و جواب سلام را بین خودتان رواج بدهید.

خلاصه جلسه قبل

ظهر مما ذکرناه أن حرم امیرالمؤمنین متحد مع الحرمین الشریفین؛ در مقام جمع‌بندی به این نتیجه رسیدیم که کوفه همان حرم امیرالمؤمنین است و قدر متیقّن از حرم امیرالمؤمنین مسجد کوفه است؛ و آنچه متیقّن است مورد تخصیص قرار گرفته و از ادلّه‌ی وجوب قصر خارج می‌گردد؛ و مازاد بر عنوان مسجد و عنوان قدر متیقّن، تحت اصل اوّلی که توسّط آیه‌ی قرآن و روایات ثابت شده است، باقی می‌ماند به آن عمل می‌کنیم و آن عبارت است از کلّ مسافر یجب علیه القصر؛ در تمام مواردی که انسان معنون شود به مسافر شرعی، اصل این است که نمازش را شکسته بخواند الّا ما أخرجه الدلیل؛ قدر متیقّن در رابطه با کوفه مسجد کوفه است که از تحت عام خارج می‌شود.

ادامه مسألة 11 عروه

الأقوى كون المسافر مخيرا بين القصر و التمام في الأماكن الأربعة‌ و هي مسجد الحرام و مسجد النبي و مسجد الكوفة و الحائر الحسيني بل التمام هو الأفضل و إن كان الأحوط هو القصر و ما ذكرنا هو القدر المتيقن و إلا فلايبعد كون المدار على البلدان الأربعة و هي مكة و المدينة و الكوفة و كربلاء لكن لاينبغي ترك الاحتياط خصوصا في الأخيرتين و لايلحق بها سائر المشاهد و الأحوط في المساجد الثلاثة الاقتصار على الأصلي منها دون الزيادات الحادثة في بعضها نعم لا فرق فيها بين السطوح و الصحن و المواضع المنخفضة منها كما أن الأحوط في الحائر الاقتصار على ما حول الضريح المبارك‌.

بعد از آنکه مقدار کوفه مشخّص شد و تعیّن در مسجد پیدا کرد، سؤالی مطرح می‌شود که آیا نجف نیز ملحق به کوفه است یا نه؟ نجف در روایات بعنوان ظهر کوفه ذکر شده است نه خود کوفه؛ بنابراین نجف از مقوله‌ی حرم امیرالمؤمنین نیست؛ و آنچه در حرم امیرالمؤمنین مطرح است مسجد کوفه است.

امّا کربلا

در این زمینه چند طائفه روایت وجود دارد؛

طائفه‌ی اوّل روایاتی که دلالت دارند بر اینکه حرم امام حسین علیه السلام از امکنه‌ی تخییر است؛ مانند صحیحه ی حماد بن عیسی[2] ، روایت حذیفة بن منصور[3] ، روایت عَبْدِ الْحَمِيدِ خَادِمِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ جَعْفَرٍ[4] و روایت ابی بصیر[5] .

طائفه‌ی دوم روایاتی که عند قبر الحسین دارد؛ مرحوم آقای خوئی روایات این قسمت را ضعیف می داند.

روایت ابراهیم بن ابی بلاد

وَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي الْبِلَادِ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ قَالَ: تَتِمُّ الصَّلَاةُ فِي ثَلَاثَةِ مَوَاطِنَ فِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ مَسْجِدِ الرَّسُولِ وَ عِنْدَ قَبْرِ الْحُسَيْنِ. [6]

روایت ابی شبل

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ قُولَوَيْهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَتِّيلٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِي شِبْلٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ أَزُورُ قَبْرَ الْحُسَيْنِ قَالَ: قَالَ زُرِ الطَّيِّبَ وَ أَتِمَّ الصَّلَاةَ عِنْدَهُ قُلْتُ أُتِمُّ الصَّلَاةَ قَالَ أَتِمَّ قُلْتُ بَعْضُ أَصْحَابِنَا يَرَى التَّقْصِيرَ قَالَ إِنَّمَا يَفْعَلُ ذَلِكَ الضَّعَفَةُ.[7]

روایت زیاد قندی

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ يَعْنِي ابْنَ مَالِكٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَمْدَانَ عَنْ زِيَادٍ الْقَنْدِيِّ قَالَ: قَالَ أَبُوالْحَسَنِ: يَا زِيَادُ! أُحِبُّ لَكَ مَا أُحِبُّ لِنَفْسِي وَ أَكْرَهُ لَكَ مَا أَكْرَهُ لِنَفْسِي أَتِمَّ الصَّلَاةَ فِي الْحَرَمَيْنِ وَ بِالْكُوفَةِ وَ عِنْدَ قَبْرِ الْحُسَيْنِ.[8]

روایت عمرو بن مرزوق

وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَسَدِيِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الرَّبِيعِ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَمْرِو بْنِ مَرْزُوقٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَنِ الصَّلَاةِ فِي الْحَرَمَيْنِ وَ عِنْدَ قَبْرِ الْحُسَيْنِ قَالَ أَتِمَّ الصَّلَاةَ فِيهِمْ.[9]

در این روایت بعضی از اشخاص سند مجهولند لکن در اسناد کامل الزیارة آمده‌اند؛ امّا از جهت دلالت، مخصوص عند القبر نیست زیرا اثبات شیئ نفی ماعدا نمی‌کند.

طائفه‌ی سوّم روایاتی که دلالت دارند بر حائر؛ دو روایت است و بتعبیر محقّق خوئی هردو ضعیفند چون مرسله‌اند:

مرسله‌ی صدوق

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع مِنَ الْأَمْرِ الْمَذْخُورِ إِتْمَامُ الصَّلَاةِ فِي أَرْبَعَةِ مَوَاطِنَ- مَكَّةَ وَ الْمَدِينَةِ وَ مَسْجِدِ الْكُوفَةِ وَ حَائِرِ الْحُسَيْنِ.[10]

مرسله‌ی حماد بن عیسی

جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قُولَوَيْهِ فِي الْمَزَارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مِنَ الْأَمْرِ الْمَذْخُورِ إِتْمَامُ الصَّلَاةِ فِي أَرْبَعَةِ مَوَاطِنَ- بِمَكَّةَ وَ الْمَدِينَةِ وَ مَسْجِدِ الْكُوفَةِ وَ الْحَائِرِ.[11]

علی کلّ حال روایات باب حرم امام حسین مجمل هستند لذا دارای احتمالاتی هستند:

اوّل: شهر کربلا؛ این احتمال خیلی بعید است.

دوّم: کلّ ساختمان حرم؛ علّامه مجلسی قائل شده است.

سوّم: رواق نزدیک به قبر.

چهارم: هر کجا که عرفا حرم گفته شود.

این احتمالات هیچ مفسّر واضحی ندارد لذا باید أخذ به قدرمتیقّن کنیم که در زمان معصومین همان ساختمان اطراف قبر بوده و براساس قصه‌ی اصحاب کهف به آن مسجد هم گفته می‌شده است؛ و این قرینه است که بر قبر اولیاء خدا عنوان مسجد صادق است؛ و این کنار قبر و مسجد منطبق می‌شود بر حائر؛ گرچه روایات حائر مرسله‌اند لکن قابل تأمل هستند؛ در مورد مراسیل صدوق اگر کلمه‌ی قال داشته باشد در نزد مرحوم صدوق موثّق بوده است؛ و در اینجا قال الصادق است؛ و متن روایت نیز متن قابل قبولی است؛ با فرض اینکه قرائن دیگری نیز وجود دارد.

قدرمتیقّنی که قرار است از تحت ادلّه‌ی عام صلاة مسافر خارج شود، همان ساختمانی است که محیط بر قبر امام و تحت قبه قرار دارد که مختار ثقفی آن را بنا کرد؛ 22 متر در اطراف قبر شریف، حائر است؛ همان قسمتی که ضریح الشهداء و مقبره‌ی حبیب بن مظاهر و ابراهیم بن مجاب در آن واقع است؛ این ساختمان اصلی است و یقیناً به آن حرم گفته می‌شود؛ مازاد بر این مقدار به اصل اوّلی ملحق می‌شود یعنی کلّ مسافر یجب علیه القصر.

امّا تتمّه‌ی فرمایش سید، حدود مساجد ثلاثه است؛ مسجد، قدر متیقن دارد؛ مؤیّد این مطلب فرمایش حضرت امیر است:

الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِيُّ فِي مَجَالِسِهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ هِلَالِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَفَّارِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ عَلِيٍّ الدِّعْبِلِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَلِيٍّ أَخِي دِعْبِلٍ عَنِ‌ الرِّضَا عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ: أَرْبَعَةٌ مِنْ قُصُورِ الْجَنَّةِ فِي الدُّنْيَا الْمَسْجِدُ الْحَرَامُ وَ مَسْجِدُ الرَّسُولِ وَ مَسْجِدُ بَيْتِ الْمَقْدِسِ وَ مَسْجِدُ الْكُوفَةِ.[12]

این مساجد خصوصاً مسجدالحرام و مسجدالنبی یقیناً در طول تاریخ توسعه یافته‌اند؛ مسجد پیامبر اوّل حدود دوهزار متر بوده و در زمان ایشان تا چهارهزار متر ي و بعد از ایشان نیز بیشتر توسعه یافته است؛ و هر چقدر توسعه بیابد عرف به آن مسجد می‌گوید؛ و عنوان متیقّن همان جایی است که عرفاً مسجد و حائر گفته شود و مسافر در آنجا مخیّر بین قصر و تمام است.