موضوع: كتاب الصوم/ثبوت الهلال /بینه

یکشنبه سیمایش علی و حیدری شد * با نام زهرایش جهانی مادری شد

قال علی علی الصلوة و السلام: إِنَّ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ الْمَوْعِظَةِ حِجَابُ الْغِرَّةِ.[1]

بین انسان و موعظه (کلام خیرخواهانه) حجاب و مانعی از غرور و غفلت وجود دارد.

کسانی که از موعظه بدشان می‌آید و در صدر اسلام گوشهایشان را می‌گرفتند تا قرآن را نشنوند (که بلیغ‌ترین و فصیح‌ترین موعظه است) علّتش غرور و غفلت است؛ انسان غافل مغرور تمام همّ و غمّش زندگی دنیاست و توجّهی به ماوراء طبیعت ندارد.

خلاصه جلسه قبل

کلام در بحث رؤیت هلال و طرق اثبات آن بود؛ بیّنه یکی از طرق اثبات هلال است؛ در رابطه با بیّنه دو طائفه از ادلّه وجود دارد: عامّه و خاصّه؛ ادلّه‌ی عامّه هر بیّنه‌ای را در هر موضوعی حجّت می‌داند؛ ادلّه‌ی خاصّه بیّنه را در خصوص رؤیت هلال حجّت می‌داند؛ رسیدیم به صحیحه‌ی أَبِي أَيُّوبَ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُثْمَانَ الْخَرَّازِ

وَ عَنْ سَعْدٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مُوسَى عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُثْمَانَ الْخَرَّازِ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ قَالَ: قُلْتُ لَهُ كَمْ يُجْزِي فِي رُؤْيَةِ الْهِلَالِ فَقَالَ إِنَّ شَهْرَ رَمَضَانَ فَرِيضَةٌ مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ فَلَاتُؤَدُّوا بِالتَّظَنِّي وَ لَيْسَ رُؤْيَةُ الْهِلَالِ أَنْ يَقُومَ عِدَّةٌ فَيَقُولَ وَاحِدٌ قَدْ رَأَيْتُهُ وَ يَقُولَ الْآخَرُونَ لَمْ نَرَهُ إِذَا رَآهُ وَاحِدٌ رَآهُ مِائَةٌ وَ إِذَا رَآهُ مِائَةٌ رَآهُ أَلْفٌ وَ لَايُجْزِي فِي رُؤْيَةِ الْهِلَالِ إِذَا لَمْ يَكُنْ فِي السَّمَاءِ عِلَّةٌ أَقَلُّ مِنْ شَهَادَةِ خَمْسِينَ وَ إِذَا كَانَتْ فِي السَّمَاءِ عِلَّةٌ قُبِلَتْ شَهَادَةُ رَجُلَيْنِ يَدْخُلَانِ وَ يَخْرُجَانِ مِنْ مِصْرٍ. [2]

می‌پرسد در رؤیت هلال شهادت چند نفر لازم است؟ حضرت می‌فرماید ماه رمضان را نباید با تظنّی و احتمال‌گرائی محاسبه کرد؛ معنی ندارد که عدّه‌ای استهلال کنند سپس یک نفر بگوید دیدم و بقیّه بگویند ندیدم؛ اگر دیده شود همه می‌بینند؛ اگر آسمان صاف باشد شهادت کمتر از 50 نفر مجزی نیست؛ بیّنه بمعنای شهادت دو عادل کافی نیست؛ و اگر آسمان مثلاً ابری باشد، شهادت دو نفر کافی است لکن از بیرون شهر نه از داخل.

با توجّه به این روایت و روایات اثبات حجّیت مطلق بیّنه و روایات اثبات حجّیّت بیّنه در خصوص هلال، این اشکال مطرح می‌شود که این روایت می‌گوید: اگر آسمان ابری باشد بیّنه کافی است و الّا اگر آسمان صاف باشد حجّت نیست چه از داخل شهر یا خارج شهر؛ لذا تعارض است بین این صحیحه و ادلّه‌ی حجّیّت بیّنه؛ در نتیجه حجّیّت بیّنه در باب رؤیت هلال بصورت مطلق ثابت نیست بلکه موجبة جزئیة است یعنی در صورت ابری بودن آسمان و خارجی بودن بیّنه.

جواب از این روایت

این صحیحه در مقام بیان این است که در باب اثبات هلال، تظنّی کافی نیست کما یشهد بذلک صدر الروایة: إِنَّ شَهْرَ رَمَضَانَ فَرِيضَةٌ مِنْ فَرَائِضِ اللَّهِ فَلَاتُؤَدُّوا بِالتَّظَنِّي؛ یعنی در مسائل مهمّ تظنّی صحیح نیست؛

تظنّی بمعنای عمل به ظنّ نیست بلکه یعنی توجّه به هر احتمال غیرمعتبر و الّا ظنّ معتبر دلیل اعتبار دارد.

ثانیاً امام در این روایت می‌فرماید در صورتی که آسمان ابری باشد شهادت دو نفر کافی است بالأخصّ اگر از خارج شهر بیایند؛ در اینجا سؤالی پیش می‌آید و آن اینکه آیا در خارج شهر نیز آسمان ابری بوده یا نه؟ اگر هم داخل شهر و هم خارج شهر ابری باشد رؤیت داخل شهر با خارج شهر چه تفاوتی دارد؟ و همچنین اگر در هردو جا آسمان صاف باشد؛ و اینکه منظور حضرت این است که داخل ابری باشد و بیرون صاف باشد، یکی از احتمالات است و قطعی نیست در نتیجه ذیل این روایت گرفتار اجمال است لذا اصحاب از آن اعراض کرده‌اند.

ثالثاً سلّمنا که این روایت صحیح و معارض با ادلّه‌ی حجّیّت بیّنه باشد لکن عمل به این روایت مستلزم تخصیص ادلّه‌ی حجّیّت به یک مورد نادر است یعنی اینکه آسمان شهر ابری باشد و بیّنه هم از خارج شهر باشند؛ در نتیجه تعارضا و تساقطا و رجوع می‌شود به ادلّه‌ی عامّه‌ی بیّنه؛ تکمیل این مطلب سیأتی.