موضوع: مبادلات بین الملل/تعریف علم بین الملل/

والسلام علیهم ال بیت النبی المصطفی

و عن الکاظم علیه السلام : یا هشام کیف یزکوا عندالله عملک وشغلت عقلک عن امرالله [1]

از سفارشات حضرت موسی بن جعفر علیه السلام به هشام است که فرمودند یا هشام چگونه در نزد خدا عمل تو پاک و مترقی شده و رشد کند در حالیکه عقل خودت را از امر خدا مشغول کرده ای به غیر امر خدا البته به این معنا نیست که هشام چنین آدمی بوده بلکه حضرت موعظه میکنند بعنوان یک قاعده کلی که کسی که عقلش و چراغ زندگیش مشغول طبیعت شد و از حقیقت منصرف شد دیگر کارش کار مترقیانه و پاک و دارای کمال نیست.

روز چهارشنبه قرار شد در مباحث مستحدثه بگذرد موضوعی را که سال گذشته باز کردیم مبادلات بین المللی حکومت اسلامی با دیگر کشورها بود که این را در خصوص بیع سلاح گذراندیم و فی الجمله مطالبی در حد تحقیق و اوضاع و احوال اطلاعاتی ما نسبت به این موضوع در این جلسه طلبگی گفته شد و اکنون ان شاالله بر اساس تکملت المبادلات بحث را ادامه میدهیم.

از آنچه که گذشت مسأله مبادلات بین المللی در حکومت اسلامی نسبت به بیع اسلحه تقریبا مشخص شد و در دو ناحیه عناوین اولیه و عناوین ثانویه مورد تحقیق قرار گرفت اگر بخواهیم این مبحث را به شکل عمیق تر و با تفصیل بیشتر ورود پیدا کنیم و شاخه های مختلف تبادلات بین المللی حکومت اسلامی را با نگاه فقهی بررسی کنیم نیازمند به شناخت علومی هستیم که در این وادی در طول تاریخ بالاخص این دو قرن اخیر در مراکز علمی جهان مورد تحقیق قرار گرفته است .

یک محقق حوزوی ابتدا باید برود سراغ ماهیت شناسی روابط بین الملل که این روابط چیست؟

سؤالی در اینجا پیش میآید که اصلا روابط بین الملل که یک موضوع گسترده پردامنه است آیاعلمی هم عهده دار این موضوع هست که بعد بشود روابط بین الملل موضوع فلان علم؟

صاحبان اندیشه و فکر در وادی بین الملل معتقدند روابط بین الملل یک علم است یعنی موضوع دارد مبادی دارد غایت و تعریف دارد. وقتی ما طلبه ها میخواهیم ورود پیدا کنیم برای شناخت این علم، اولین سوالی که به ذهنمان میآید اینست که آیا اسلام هم علم روابط بین الملل دارد یاخیر؟ همانطور که در طب و پزشکی بررسی کردیم که آیا اسلام علم طب و پزشکی دارد یاخیر.

با نگاه به گفته های صاحبان فن میشود سخن گفت و حق هم همین است که هر کس در تخصص خود محترم است ولازمه زندگی اجتماعی اینست که افرادی که در زمینه های مختلف تخصص دارند با هم تبادل اطلاعات داشته باشند وبهترین شکل وحدت حوزه و دانشگاه نیز همین تبادل اطلاعات است تا از علوم یکدیگر استفاده کنند.

در مقدمات گذشته گفته شد که در فقه معاصر نیاز مبرم هست که آنانی که در مدیریت زندگی طبیعی جهان نقش ایفا میکنند برای تبیین موضوعات فقهی به ما کمک کنند .

طبق کلام متخصصین فن روبط بین الملل یک علم است و ما میخواهیم بدانیم این علم میتواند علمی انسانی باشد یا از علوم طبیعی و تجربی است.حضرت ایةالله جوادی عاملی کتابی دارند که عنوان و پشت جلد آن میگوید روابط بین المللی اسلامی که شخصی از معاونین وزارت امور خارجه میگفت این عنوان را وقتی میبریم سراغ اطلاعاتی که داریم بنظر چنین است که اصلا روابط بین المللی اسلامی نداریم و این عالم بزرگوار منتقل نشده است به اینکه روابط بین المللی اسلامی اصلا معنا ندارد و اگر چنین چیزی داریم شما کار کنید و به ما گزارش دهید آن هم با این گستره ای که الان در جهان دارد با این اوضاعی که در این سده اخیر پدید آمده است و با وضعیت تحکم حقوق بشر و عناوین مختلفی که در جهان هست بالاخص مسأله جهانی شدن که خیلی پر و بال دارد. اما حقوق بین الملل اسلامی داریم و در مرحله بعد فقه حقوق بین الملل

پس بنابراین سه مرحله شد 1. روابط بین الملل 2. حقوق بین الملل 3. فقه بین الملل

بنظر میرسد هر کس در این موضوع دقیق شود میفهمد که روابط بین الملل عبارتست از یک سری اتفاقاتی که در جهان میافتد و این اتفاقات با ملاحظه مکان زمان تطورات و تحولات است که همه اینها برمیگردد به تجربیات بشر در زندگی روزمره خودش که میخواهد زندگی فردی اجتماعی و جهانی داشته باشد و صرف اینکه این ارتباطات در بیرون است در جایی از منابع وحیانی نداریم که اتفاقات تجربی بشر را به نظم در آورده باشد تا به یک علم تبدیل شود بلکه رسالت دین در باب علوم پروراندن علومی است که برای بشر جنبه هدایت دارند و در وادی اعتقاد و اخلاق و مسائلی از این قبیل دین مسئولیت دارد که پاسخگو باشد و تحقیقا اینطور است که مسائل روابط روزمره انسان ازجهت اینکه اینکار رابکنم از جهت اجتماعی بالا میروم سود بیشتر ،امنیت بیشتر، قدرت بیشتر همه اینها تجربیات است و وابسته است به موضوعات خارجی یعنی باید صحنه بیرونی زندگی انسان را به شکل فعل و انفعالی بررسی کنید تا نتیجه بگیرید که این برمیگردد به فرمولهای ریاضی و هندسی ومعادلات تک مجهولی و دو مجهولی وقتی شما علوم روابط بین الملل را میبینید در جاهایی از همین فرمولها استفاده میکنند اینها کار دین نیست زیرا دین به تجربه کار ندارد ؛ دین روی تجربیات بشر صداقت، هدایت، اخلاق و ادب قرار میدهد و میگوید شما که متخصص فیزیک یا شیمی یا روابط بین الملل هستی مراقب باش مثلاظلم در کارهایت اتفاق نیفتد بنابراین میرود در ناحیه حق و در آنجا فقه قضاوت میکند.مثلا در بحث ما نحن فیه در روابط بین الملل حکومت اسلامی میخواهد

یک صحنه ای را در فضای بین المللی ایجاد کند تا منافعی به او برسد مثلا از جهت امنیتی بالا برود در اینجا دین به میدان میآید که هرفرمولی میپیچی مراقب باش به کسی ظلم نشود و یا مراقب باش با معیارهای انسانی محبت ورزی، انصاف، ایثار و امثال اینها سازگار باشد اینها وقتی واکاوی میشود میبینیم حقوق هستند حق یک کشور یا یک ملت بر کشور و ملت دیگر و .... حقی که موضوع اصلی ما در باب علوم دین است. شما در هر علوم دین ورود پیدا کنید میتوانید حق را موضوع آن علم قرار دهید فقه، اصول، تفسیر ،کلام، فلسفه همه اینها به شکل عنوان جامع و کلی حق در آنها منطبق است.

بنابراین روابط بین الملل دارای یک سری مبادی و موضوع و مقاصد هست مثلا متخصصین در این قسمت اینگونه میگویند مبادی علم روابط بین الملل عبارتست از : اقتصاد، تاریخ ،حقوق بین الملل ،فلسفه، جغرافیا ،جامعه شناسی، انسان شناسی ،جرم شناسی، روانشناسی ،مسأله جنسیت ،مطالعات فرهنگی و شخصی که ورود پیدا میکند به علم روابط بین الملل باید با اینها آشنا باشد.

در مبادی مثلا در قسمت انسان شناسی یا روانشناسی و یا بقیه قسمتها دین را میتوانیم میبینیم یعنی مفاهیم دینی و معرفتی ما میتواند در مبادی علم روابط بین الملل تاثیر داشته باشد و یا بحث موضوع علم روابط بین الملل که عبارتست از شناخت ارتباط بین ملتهای دارای حکومت که با یک تمدن خاص در قسمتهای مختلف زمین زندگی میکنند و هدف علم بین الملل عبارتست از اطلاع و علم به مسائلی همچون جهانی شدن ،اقتصاد سیاسی بین الملل ،پدید آوردن استقلال یک کشور ،رسیدن به امنیت بین المللی یک حکومت ،پایداری زیست محیطی ،گسترش و عدم گسترش سلاح های هسته ای ،جرائم سازمان یافته جهانی ، ملی گرایی توسعه اقتصادی، بحث تروریسم با این اهداف این علم کار میکند که یک حکومتی را به این جهات برساند

همانطور که عرض کردم این سؤال را میشود جواب داد که علم روابط بین الملل به شکل مطلق

از مبادی علوم انسانی هست اما موضوع و متن و مسائل اصلی که ثلب الموضوع حقیقت علم روابط بین الملل را تشکیل میدهد تجربیات است فنون خاصه صنعتی است که ریشه در تجربیات و فرمولهای محاسباتی زندگی روزمره طبیعی بشر دارد. علم روابط بین الملل هیچ کاری به ماوراء طبیعت ندارد و تمامش در فیزیک و ماده و طبیعت است . دین در ریزه کاریها و موضوعات خارجی دخالت نمیکند اما میگوید اعدوا لهم ماستطعتم من قوة روح این اعدوا یعنی اسلام باید در وادی قدرت یک باشد این حقی است که خداوند برای مسلمانان قرار داده است .

بنابراین علم روابط بین الملل مانند طب اسلامی و فیزیک اسلامی است یعنی علوم تجربی با حاکمیت قواعد انسانی روی این علوم اسلامی میشود و قواعد اسلامی بر پایه حقوق بسته میشود. در هر پدیده ای در این عالم حقی تصور میشود و اسلام به آن حق کار دارد رساله حقوق امام سجاد علیه السلام از همین قرار است که حتی میشود رفت سراغ اینکه هرسلول در بدن ما حقی دارد روی عنوان همین حق دین میتواند علم را تعریف کند اما روی ماهیت خارجی نه چون تجربی است و مسائل تجربی بر عهده انبیاء و دین و قران و سنت نیست بلکه واگذار شده به عقل خود انسان لذا به حضرت موسی خطاب میشود برای درمان بیماری باید تحقیق کنی و خود را مداوا کنی.