موضوع: کتاب الحج/وجوب فوریت حج /مقدمات مفوته

خلاصه جلسه گذشته :

در فقه از سخنان مرحوم سید در عروه به اینجا رسیدیم که دو مقام ساختیم

مقام اول: کاروانهایی که با هم راه می افتند بسمت مکه

مقام دوم : کاروانهایی که مقدم و متاخر هستند

بحث امروز در بیان مقام اول است که در آن دو وجه قابل تصور است و از نظر علمی باید تعقیب شوند این دو وجه را در قالب مثال عرض میکنم.

وجه اول : برای مکلف مستطیع دو کاروان وجود دارد که در یک تاریخ حرکت میکنند اما در یکی از آنها وثوق و اطمینان به رسیدن موسم در مکه است و در دیگری فقط احتمال رسیدن است .

وجه دوم : برای این دو کاروان بحث وثوق در میان نیست بلکه یکی از کاروانها 80 درصد احتمال وصول است و دیگری 60 درصد .

این دو وجه را از نظر علمی وارسی میکنیم .

اما وجه اول : در مقابل مکلف مستطیع دو کاروان است که در یک تاریخ حرکت میکنند اما بر اساس تطورات و تحولات و ویژگیهای آنها که مثلا با سیاره میرود یا طیاره و در محاسبات یکی وثوق دارد و دیگری خیر آیا جائز است مکلف هرکدام را دوست دارد انتخاب کند؟ و آیا لازم نیست موثوق به را انتخاب کند ؟

در اینجا بر اساس ظاهر هیچکدام علم نیست و هر دو احتمال هستند از جهت عقلی هیچ دلیلی نداریم اما از جهت نقلی دو دلیل داریم که با یکدیگر درگیرند دلیل اول صحیحه ذریح محاربی و دلیل دوم استصحاب .

در استصحاب مکلف میگوید اگر با کاروان اول بروم احتمال نرسیدن به حج هست و با کاروان دوم نیز این احتمال هست اما وثوق دارد نهایتا جامع این دو احتمال شک است یقینا مستطیع است اما شک دارد با کاروان ضعیف برود از استطاعت میافتد یا خیر که استصحاب میگوید لا تنقض الیقین بالشک نتیجه استصحاب میشود تخییر و میتواند مورد ضعیف را نیز انتخاب کند .

اما در صحیحه ذریح محاربی میگوید اگر شخصی مستطیع شد و شرایط مهیا بود دیگر هیچ عذری ندارد و اگر حج انجام نداد و مُرد مات یهودیا او نصرانیا این اطلاق دامنه استصحاب را نیز میگیرد متیقن سابق شک لاحق لاتنقض اطلاق صحیحه میگوید عذر ندارید پس اگر استصحاب کردید و حج انجام ندادید و مردید بدون انجام حج یهودیاً او نصرانیا.

طبق استصحاب در اینجا معنا این میشود که اگر کسی استصحاب کند و بعد بدون انجام حج بمیرد ترک حج مستند به استصحاب نیست بلکه مستند به تسویف و تأخیر است.

اگر اطلاق صحیح محاربی را بپذیریم باید بگوئیم بر مکلف لازم است موثوق به را انتخاب کند زیرا اطمینان و ثقه راجح میشود ولی شک و احتمال نیاز به برهان دارد پس با توجه به صحیحه تخییر نیست و تعیین است مکلف یجب علیه ان یختار القافلة التی هی موثوق بها للادراک. نکته تکمیل کننده بحث

اینکه در استدلالات گاهی میآید مثلا در بحث وضو با دو ظرف آبی که قبلا هر دو پاک بودند بعد یکی را اطمینان به نجس شدنش داریم و دیگری احتمال به نجس شدن ،متیقن الطهاره بود و الان استصحاب میکند طهارت را و نتیجه تخییر میشود با این مثال خواستیم استصحاب ما نحن فیه را مستحکم کنیم با توجه به صحیحه ذریح محاربی باید بگوئیم این قیاس مع الفارق است و این داستان حج با بحث وضو و نماز متفاوت است در داستان وضو بحث طهارت بود ویکی از شرایط نماز و نماز نیز زمان محدودی داشت در این محدوده میخواستیم نماز بخوانیم و بحث اول و وسط ویا آخر وقت نیست بلکه فقط بحث مقدمه صلاة (طهارت) است که با این آب تامین شود یا با آن آب که استصحاب گفت مخیرید .

در اینجا مبحث و جایگاهی پیش میآید برای تدبر بیشتر که آیا برویم سراغ صحیحه ذریح محاربی و به آن اعتماد کرده و به مکلف فتوا دهیم بر تو واجب است موثوق به را بگیری یا به استصحاب عمل کنیم و بگوئیم مخیری و هرکدام را انتخاب کردی کافیست .

همانطور که بیان شد اطلاق در صحیحه محاربی میگفت هیچ عذری وجود ندارد و چند عذر را خود امام شمردند که در آنها استصحاب نبود اگر اطلاق دارد پس منع استصحاب میکند الاستصحابُ لیس بعذرٍ نتیجه اینکه باید به هر شکلی که شده وظیفه را انجام داد موثوق به را انتخاب کن تا به وظیفه عمل کرده باشی. الاطلاق دلیلٌ لفظیٌ و الاستصحابُ اصلٌ عملیٌ و الدلیل اللفظی مقدمٌ علی الاصل العملی

اگر بگوئیم صحیحه دلالت دارد که فوریت یک واجب نفسی شرعی است اطلاق آن درست میشود بطوریکه اگر به تاخیر بیندازید بخاطر ترک فوریت عقاب میشوید اما قبلا ما بحث آن را گذراندیم که این روایات خصوصا همین صحیحه محاربی دلالت بر اینکه فوریت واجب نفسی باشد ندارد بلکه فقط دلالت بر این دارد که اگر حج ترک شود عقاب لازم میآید حالا اگر شخصی بداند که اگر این کار را انجام دهد حج از او فوت میشود میتوان از صحیحه استفاده کرد اما در مانحن فیه بحث این نیست فرض بر این است که هردو کاروان احتمال در حد وثوق است اما در یکی احتمال ضعیفتر که هیچکدام از این دو احتمال ،قصد ترک حج نیست مثلا این کاروان خصوصیاتی دارد که میخواهد با آن برود وانگهی در وادی حج اطمینان به وصول و رسیدن به ایام حج بشکل موثوق به در طول تاریخ وجود نداشته است این میشود قضیه شخصیه آنچه به کار ما میآید در مبادی و استنباطات احکام نوع است که نوع هم در این احتمالات است ما برای قضایای شخصیه هیچگاه حکم نمیسازیم .

بنابراین قبلا پنبه صحیحه ذریح محاربی را زده ایم و نمیتواند مثبت فوریت شرعیه نفسیه باشد که بگذارد پشت گردن مکلف همین امسال باید انجام دهی و الا عقاب میشوی لذا باز هم به این نتیجه میرسیم که در صورت وجود دو کاروان یکی موثوق و دیگری محتمل استصحاب کار

خود را میکند و حتی بدون نیاز به استصحاب اگر شما صحیحه را کنار بگذارید مخیرید و هیچ دلیل عقلی و نقلی وجوب نمیآورد که باید کاروان قویتر را انتخاب کنید و الا بهتر است کاروانی را که اطمینان داریم موثوق به است انتخاب کنیم.

وجه دوم وتوضیحاتش سیاتی ان شاالله...