موضوع: کتاب الحج/مقدمات حج /استطاعت

عن الصادق علیه السلام : یابن جندب الاسلام عریان فلباسه الحیاء [1]

ای جندب ! اسلام عریان است و لباس آن شرم و حیاست.

خلاصه جلسه گذشته:

در بحث فقه رسیدیم به پایان فصل اول از کتاب عروة الوثقی در مقام اینکه استطاعت امری است شرعی یا عرفی که عرفی بودن را انتخاب کردیم تا فرعی فقهی را نتیجه گیری کنیم و فرع این بود که اگر شخص مستطیع به وظیفه خودش عمل نمود وبا کاروان ضعیف حرکت کرد و به حج نرسید و نسبت به کاروان قویتر شک کرد که اگر با او میرفت میرسید یا مانعی پیش میآمد ، بحث استصحاب استطاعت مطرح میشد به هدف اینکه با استصحاب ، استقرار حج را بر مکلف ثابت کنیم و بگوئیم این مکلف مستطیع بوده و متیقن سابق و شک لاحق پس حج بر او مستقر است و سال بعد باید حج را انجام دهد .

آنچه بنده اینجا عرض میکنم به این صورت است که اولا استطاعت عنوانی ثانوی و انتزاعی است و استقلالی در آن نیست ثانیا استطاعت در شریعت اسلامی به حمل شایع صناعی موضوع وجوب حج قرار گرفته است بنابراین به حمل شایع صناعی استطاعت نسبت به همان سال که مکلف قرار است بر اساس استطاعتش حج بجا آورد محرز شد و شک نسبت به اینکه مانع یا رادعی پیش میآید یا خیر مورد اعتنا قرار نمیگیرد و استطاعت فعلیه او را بر آن میدارد تا حج را انجام دهد که اگر تخلف کرد و بجا نیاورد حج بر او مستقر میشود بلا شبهة و شک .

اما نسبت به بحث کاروان قویتر که بخواهیم مکلف را وادار کنیم حال که با کاروان قوی نرفته است یک نوع تخلف محسوب میشود و استصحاب میگوید مستطیع است و حج بر تو مستقر و باید سال بعد انجام دهد اینجا محل تامل است.

برای جمع این بحث "تحصل من جمیع ما ذکرنا ان استقرار الحج لمن خرج مع قافلةٍ کان یصل معها عرفاً الی الحج لکنه لم یصل ثم وقع فی ذُکره شک بانه لو خرج مع الولی لانه یصل الی الحج این استقرار حج محل تأملٍ" حال چه قائل شویم استطاعت شرعی است چه عرفی بجهت اینکه مکلف در سال فعلی برای اولین بار مستطیع است و امسال طبق وظیفه کاروانی را بر اساس عرف انتخاب کرد که البته ضعیف تر از کاروان دیگر است در راه مانعی پیش آمد و حج اتیان نشد در این صورت مکلف نسبت به امسال وظیفه خود را انجام داده است و کوتاهی نکرده اما اینکه سال دیگر بر او واجب است حج انجام دهد یا نه جایی است که باید قائل شویم به استقرار حج و این استقرار که بر ذمه مکلف است دلیل دارد اما دلیل آن استصحاب نیست و هیچ نوع تحلیل دیگری وجود ندارد که بر ذمه این مکلف حج را مستقر کنیم زیرا تنها دلیل آن تخلف و ترک عمدی حج است و در مانحن فیه ترک با عذر است اما نسبت به سال دیگر که آیا حج بر او واجب است یا نه امرٌ جدید ونیاز به استطاعت دارد.

استطاعتی که برای سال آینده لازم است احراز و تحققش وجدانی است یعنی باید مستطیع باشد یا به تعبیری استطاعت امسالش باقی بماند اگر استطاعت زائل شد و سال آینده شرایط صحت جسم و زاد و راحله و تخلیه السرب وجود نداشت و از بین رفت در اینجا شخص واجب الحج نیست و در چنین فرضی استصحاب معنا ندارد لذا وجوب حج طبق آیه شریفه بر چنین شخصی تعلق نمیگیرد ﴿لله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلا﴾

در مورد مکلفی که در انتخاب کاروان برای حج کاروان ضعیف را انتخاب میکند و به حج نمیرسد اما عرفا مورد سرزنش قرار نمیگیرد بعد اگر محاسبه کند که با کاروان اول میرفت شاید میرسید اینجا جایی برای استصحاب و نتیجه گیری نیست بجهت اینکه عمده کار در این فرع عمل کردن مکلف است به وظیفه فعلیه که مطابق با عرف انجام داده است ولی نتوانسته حج را در خارج امتثال کند حال سال دیگر چه اتفاقی میافتد موضوعی جدید است.

استصحاب استطاعت برای امسال فائده ای ندارد زیرا موسم حج گذشته و استطاعتی که لازم است برای سال آینده است پس ما قُصد لم یقع و ما وقع لم یُقصد باید دید سال آینده این مکلف استطاعت دارد موضوع وجوب حج محقق میشود یا نه

فبذلک تم البحث عن الفصل الاول من کتاب حج العروة الوثقی

در بحث بعد ان شاالله وارد فصل دوم کتاب میشویم و طبق منهج تنظیم شده از طرف این محقق بزرگوار بحث فقهی حج را تعقیب میکنیم.