موضوع: کتاب الحج/مقدمات حج / استطاعت

عن الرضا علیه السلام : لا یَتِمُ عقل امرءٍ مسلمٍ حتی تکون فیه عشر خصال : الخیر فیه مامول والشر منه مأمون و یستکثر قلیل الخیر من غیره و یستقل کثیر الخیر من نفسه و لایسام من طلب الحوائج الیه و لا یمل من طلب العلم طول دهره و الفقر فی الله احب الیه من الغنی و الذل فی الله احب الیه من العز فی عدوه و الخمول اشهی الیه من الشهره ثم قال العاشر و ماالعاشر قیل لهم ما هی؟ قال لا یری احدا الا قال هو خیر منی و اتقی [1]

یکی از احادیثی که در این روزهای نزدیک انتخابات قابل توجه است و نقشه راه را در انتخاب افراد برای تصمیم گیری نسبت به اوضاع زندگی جامعه ایرانی نشان میدهد این حدیث شریف است که حضرت رضا علیه السلام فرمودند تمام و کامل نخواهد شد عقلانیت انسان مسلمان مگر اینکه در او 10 خصلت وجود داشته باشد شاخصه های انسان اصلح برای کارگزاری در جامعه دینی :

1. امید خوبی و عدالت و خیر از او باشد 2. از آسیب رسانی و بدی این شخص در امان باشند 3. کار خیر کم را از دیگران زیاد میشمارد 4. کار خوب زیاد خود را کم میشمارد 5. هیچگاه خسته نمیشود که مردم از او طلب حاجت کنند 6. از دانش طلبی و تحصیل علم در طول عمرش خسته نمیشود 7. فقر در راه خدا برایش محبوبتر از غنا در راه غیر خدا است 8. ذلیل و خوار شدن در راه خدا برایش محبوبتر است از عزت نزد دشمنان خدا 9. گمنامی و مشهور نشدن برایش محبوبتر و لذت بخش تر است از اینکه معروف شود و چه میداند انسان که دهم چیست سوال شد از حضرت که آن خصلت دهم چیست ؟ فرمودند اینکه انسان در ارتباط با افراد جامعه هر کسی را دید بگوید او از من باتقواتر است.

در این مسابقات انتخاباتی اگر این خصوصیات حدیث در آنها باشد بعضی از جلوه های بداخلاقی در مسائل تبلیغات دیده نخواهد شد تخریب یکدیگر صورت نمیگیرد بلکه در مقام تعریف اوضاع خود هستند وبرای دیگران نیز خیرخواهی میکنند .

اما بحث فقه بعد از آنکه سخن ما در فصل اول از کتاب عروة الوثقای سید محمد یزدی به پایان رسید وارد فصل دوم میشویم

سید در فصل دوم میفرماید : فی شرائط وجوب حجةِ الاسلام و هی امورٌ احدها الکمال بالبلوغ و العقل فلا یجب علی الصبی و ان کان مراهقا در این عبارت عروه فروعی بیان شده است

فرع اول بلوغ است بلوغ یکی از شرایط وجوب حج میباشد تا انسان به مقام بلوغ نرسد مکلف نخواهد بود و سید از او به کمال تعبیر کرده است الکمال بالبلوغ کامل شدن یک انسان با رسیدن به مرحله بلوغ که البته بنده در سالهای گذشته در مباحث فقهی توضیحات مفصل در باره بلوغ را بیان کرده ام.

قبل از بلوغ صبی است بیان حج صبی در فرع اول چهار امر را تبیین خواهیم کرد:

1. معنای صبی 2. عدم وجوب حج بر صبی غیر بالغ 3. صحت حج صبی 4. عدم اجزاء حج صبی از حجة الاسلام

اما امر اول: کلمه صبی بر وزن فعیل صفت مشبهه است از صبی یصبو صبوا صبی یعنی مال الی اللهو میل پیدا کرد به لهو و لعب و مسائل کم ارزش همانطور که در قران کریم ایه 33 سوره یوسف این معنای میل به لهو و پوچی آمده است یوسف به حضرت باری تعالی میگوید ﴿و الا تصرف عنی کیدهن اصب الیهن و اکن من الجاهلین﴾ اگر برنگردانی از من حیله و کید زنان را من میل میکنم به سوی آنها و در نهایت از جاهلین محسوب خواهم شد . اصب الیهن جزای شرط است و مجزوم شده اصبوا شده اصب از این ایه شریفه استفاده میشود که صباوت ملازم است با لهو و جهل و میل به سوی چیزهایی که در شأن یک انسان عالم و عاقل نیست.

نتیجتا صبی به مرحله ای نرسیده است که ادراک کند و بفهمد و درک کند و بر اساس درک و فهم و انتخابش مورد تکالیف الهی قرار بگیرد بنابراین " فالصبیُ عنوانٌ یحکی عن ان الانسان لم یبلغ الی مرحلةٍ یستفید من عقله و ادراکه " صبی عنوانی است که حکایت میکند از فرزند آدمی که هنوز به مرحله ای نرسیده که از عقل خود بهره ببرد بلکه معمولا و غالبا به سرازیری بُعد حیوانی و مادی میپردازد.

این صبی در شریعت اسلامی تقسیم میشود به دو قسم: صبی ممیز و صبی غیر ممیز

و صبی ممیز تقسیم میشود به مراهق و غیر مراهق

معنای صبی ممیز آنست که فرزند آدم بجایی برسد که منکر و معروف را غالبا بشناسد عدالت و ظلم را بفهمد و خوبی و بدی را درک کند و در شریعت گاهی سن خاصی ذکر شده است برای تمییز که بالاتر از 7 سال را بیان میکنند البته این تعیین سن ملاک و معرف کامل نیست شاید غالبا فرزندان آدم بعد از 7 سال حالت تمییز و ممیزیت برای آنها حاصل میشود.

نتیجتا صبی یا غیر ممیز است یا ممیز در خصوص غیر ممیز یعنی کمتر از 7 سال این صبی کسی است که قلم تکلیف نسبت به او جعل و وضع نشده ، قدر متیقن از این حدیث شریف است که رفع القلم عن الصبی روایتی که بین سنی و شیعه مشهور و معروف است و فقها در ابواب مختلف از آن استفاده کرده اند

بنابراین صبی غیر ممیز از گردونه بحث ما در باب تکالیف الهی از جمله وجوب حج خارج خواهد شد.

اما صبی ممیزی که بر دو قسم است مراهق و غیر مراهق

مراهق اسم فاعل از باب مفاعله راهق یراهق مراهقه مقصود از صبی ممیز و مراهق یعنی صبی که به مرحله تمییز رسیده است و نزدیک به نوجوانی است یعنی اوج تمییز را قبل از رسیدن به بلوغ دارد که از او به غلام یا نوجوان تعبیر میشود محل کلام است البته نه خصوص مراهق ، صبی ممیز مطلقا چه مراهق و چه غیر مراهق هر دو قسم در مبحث حج منظور ماست که آیا بر چنین صبی حج واجب است یا خیر.

در خصوص صبی ممیز سه امر را باید بحث کنیم

1.عدم وجوب حج بر صبی غیر بالغ

2. صحت حج آن

3. عدم اجزاء از حجة الاسلام