درس خارج فقه استاد محسن ملکی
99/06/22
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: كتاب الصلاة/صلاة المسافر /شروط قصر - شرط اول
الكافي: عن أبي عبد اللّه عليه السّلام قال: ... وطّنوا أنفسكم على الصبر تؤجروا.[1] [2]
خود را وادار کنید(آماده کنید، توجیه کنید) بر صبوری تا از خداوند اجر و پاداش دریافت کنید.
معلوم می شود انسان قابلیّت دارد که خود را تربیت کند و صبور شود و الّا این امر(وطّنوا) لغو خواهد بود. اولیاء خدا خصوصاً غیر معصومین مانند حضرت زینب صبر را از مقام تربیت و خودسازی کسب کرده اند.
کلام در صلاة مسافر بود این مسأله در سه مقام بحث می شود:
مقام اوّل: شروط صلاة مسافر.
مقام دوّم: تقصیر.
مقام سوّم: لواحق و عوارض.
مقام اوّل (شروط)
اگر نماز مسافر بخواهد از نماز مقیم جدا شده و احکام خاصّی داشته باشد حدود هفت شرط باید وجود داشته باشد:
شرط اوّل: مسافت.سفر اصطلاحی فقهی، امری توقیفی است که از طرف شارع مشخّص می شود؛ بنابراین باید به منابع وحیانی مراجعه کرد و این سفر شرعی و مصطلح را از نظر مسافت ـ که یکی از شروط سفر شرعی است ـ واکاوی کنیم و منابع وحیانی منحصر در دو چیز است: کتاب و سنت.
امّا کتابقرآن در این زمینه یک آیه بیشتر ندارد (که قبلاً گذشت)[3] [4] و دلالت این آیه بر اصل وجوب تقصیر می باشد و بیش از این چیزی بیان نمی کند؛ لذا مسأله ی مسافت شرعی ـ که دارای احکام مخصوصی می باشد ـ در قرآن بیان نشده است. در نتیجه باید به منبع دوّم یعنی سنت و روایات مراجعه کرد زیرا عدل قرآن است و بسیاری از احکام شرعی در روایات بیان شده اند که مفسر و مبین قرآن هستند.
امّا سنّتروایات مربوط به صلاة مسافر منابع مختلفی دارد که بهترین آنها کتاب شریف وسائل الشیعة است؛ [5] مرحوم شیخ حر عاملی این روایات را جمع آوری، دسته بندی و منقّح کرده است. بنابراین با محوریّت این کتاب روایات مسافت را مرور می کنیم که حدود 12 طائفه می باشد.
طائفه ی اوّلدلالت دارند بر اینکه مسافت شرعی عبارت است از «8 فرسخ»؛ مانند روایت فضل بن شاذان از امام رضا علیه السلام).طائفه ی دوّمدلالت دارند بر اینکه مسافت شرعی عبارت است از «برید فی برید و مقیّد کردن این عنوان به 24 میل» مانند روایت عبد الله بن یحیی کاهلی.
طائفه ی سوّمدلالت دارند بر اینکه مسافت شرعی عبارت است از «سیر یک روز و یک شب» مانند روایت زکریا بن آدم از امام رضا علیه السلام.طائفه ی چهارمدلالت دارند بر اینکه مسافت شرعی عبارت است از «بریدین یا بیاض یوم یعنی روشنائی روز» مانند روایت ابی ایوب از امام صادق علیه السلام.
طائفه ی پنجمدلالت دارند بر اینکه مسافت شرعی عبارت است از «سیر در دو روز» مانند روایت ابی بصیر از امام صادق علیه السلام.طائفه ی ششمدلالت دارند بر اینکه مسافت شرعی عبارت است از «ثلاثة برد یعنی سه برید» مانند روایت ابی نصر بزنطی از امام رضا علیه السلام.طائفه ی هفتمدلالت دارند بر اینکه مسافت شرعی عبارت است از «24 میل» مانند روایت عیص بن قاسم از امام صادق علیه السلام.طائفه ی هشتمدلالت دارند بر اینکه مسافت شرعی عبارت است از «سیر بیاض یوم» روایت عبدالرحمن حجاج.طائفه ی نهمدلالت دارند بر اینکه مسافت شرعی عبارت است از «سیر در یک روز» مانند روایت علی بن یقطین از امام کاظم علیه السلام.
طائفه ی دهمدلالت دارند بر اینکه مسافت شرعی عبارت است از «سیر بریدین» مانند روایت محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام.
طائفه ی یازدهمدلالت دارند بر اینکه مسافت شرعی عبارت است از «12 میل» مانند روایت زید شحام .
طائفه ی دوازدهمدلالت دارند بر اینکه مسافت شرعی عبارت است از «برید» مانند روایت ابی الجارود از امام باقر علیه السلام.
نکتهملاک سیر و سفر در روایاتی که زمان مشخّص کرده اند مثل بیاض یوم، حرکت بصورت کاروان است یعنی به همراه خانواده با بار و وسائل سفر؛ قدیم کاروانها غالباً با اسب و شتر سفر می کرده اند و امروزه با اتوبوس؛ حرکت کندتر یا تندتر ملاک نیست.
