موضوع: كتاب الصلاة/صلاة المسافر /شروط قصر

عن عليّ بن الحسين عليهما السّلام قال: الصبر من الإيمان بمنزلة الرأس من الجسد و لا إيمان لمن لا صبر له.[1]

طوایفی از روایات در باب مسافت ـ که اوّلین شرط تحقّق سفر شرعی است ـ ذکر شد. در این روایات مسافت شرعی با عناوین مختلفی ذکر شده است. طائفه ی اوّل، دوّم و چهارم را بررسی می کنیم.

طائفه ی اوّل روایاتی بود که «8 فرسخ مقیّد به سیر یک روز» را بیان کرده اند.

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع أَنَّهُ سَمِعَهُ يَقُولُ إِنَّمَا وَجَبَ التَّقْصِيرُ فِي ثَمَانِيَةِ فَرَاسِخَ لَا أَقَلَّ مِنْ ذَلِكَ وَ لَا أَكْثَرَ لِأَنَّ ثَمَانِيَةَ فَرَاسِخَ مَسِيرَةُ يَوْمٍ لِلْعَامَّةِ وَ الْقَوَافِلِ وَ الْأَثْقَالِ فَوَجَبَ التَّقْصِيرُ فِي مَسِيرَةِ يَوْمٍ وَ لَوْ لَمْ يَجِبْ فِي مَسِيرَةِ يَوْمٍ لَمَا وَجَبَ فِي مَسِيرَةِ أَلْفِ سَنَةٍ وَ ذَلِكَ لِأَنَّ كُلَّ يَوْمٍ يَكُونُ بَعْدَ هَذَا الْيَوْمِ فَإِنَّمَا هُوَ نَظِيرُ هَذَا الْيَوْمِ فَلَوْ لَمْ يَجِبْ فِي هَذَا الْيَوْمِ لَمَا يَجِبُ فِي نَظِيرِهِ إِذْ كَانَ نَظِيرُهُ مِثْلَهُ لَا فَرْقَ بَيْنَهُمَا. [2]

سند این روایت طریق شیخ صدوق از فضل بن شاذان است. عن عبد الواحد بن عبدوس النّيسابوريّ العطّار- رضي اللّه عنه- عن عليّ ابن محمّد بن قتيبة، عن الفضل بن شاذان النيسابوريّ، عن الرّضا عليه السّلام.[3] [4]

عليّ ابن محمّد بن قتيبة: شاگرد فضل بن شاذان است. توثیق صریح ندارد. لکن کشی اعتماد جدّی به او دارد و برخی از همین اعتماد استفاده کرده اند که ثقه است مثلاً شیخ حرّ عاملی می فرماید: ظاهر این اعتماد، توثیق است.

عبد الواحد بن عبدوس النّيسابوريّ: مجهول است و در رجال با این عنوان شناخته شده نیست.

بنابراین این روایت از نظر سند حجّت نیست لکن تمام روایاتی که برای بیان مسافت، «برید» را ذکر کرده اند هم معنای با این روایت هستند لذا از نظر سندی تقویت می شود.

برید در لغت یعنی رسول و پیک؛ فرستاده ای که چیزی را از جایی به جای دیگر می برد. لکن در خود لغت برای "مقدار مسافتی که یک پیک و نامه رسان طی می کند" استفاده شده است. معروف و مشهور آن است که هر برید 4 فرسخ است و در روایات نیز 4 فرسخ تصریح و تأیید شده است. هر فرسخ 12 میل و هر میل 2 هزار متر است. بریدین یعنی 8 فرسخ رفت یا 4 فرسخ رفت و 4 فرسخ برگشت؛ 8 فرسخ 24 میل است معادل 48 کیلومتر.

طائفه ی دوّم روایاتی بود که «برید فی برید» را بیان کرده اند.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ يَحْيَى الْكَاهِلِيِّ أَنَّهُ سَمِعَ الصَّادِقَ ع يَقُولُ فِي التَّقْصِيرِ فِي الصَّلَاةِ بَرِيدٌ فِي بَرِيدٍ أَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ مِيلًا ثُمَّ قَالَ كَانَ أَبِي ع يَقُولُ إِنَّ التَّقْصِيرَ لَمْ يُوضَعْ عَلَى الْبَغْلَةِ السَّفْوَاءِ وَ الدَّابَّةِ النَّاجِيَةِ وَ إِنَّمَا وُضِعَ عَلَى سَيْرِ الْقِطَارِ. [5]

این روایت حمل می شود بر 8 فرسخ که در طائفه ی اوّل بود.

بِإِسْنَادِهِ یعنی باسناد صدوق از کاهلی؛ راویان مذکور در این سند همه شخصیّت های برجسته هستند:

و ما كان فيه عن الكاهليّ فقد رويته عن أبي- رضي اللّه عنه- عن سعد بن عبد اللّه، عن أحمد بن محمّد بن عيسى، عن أحمد بن محمّد بن أبي نصر البزنطيّ، عن عبد اللّه ابن يحيى الكاهليّ.[6] [7]

عبد اللّه ابن يحيى الكاهليّ: از اصحاب امام کاظم علیه السلام و از اشخاص بزرگ است. حضرت به علی بن یقطین ـ که از یاران حضرت و کمک کار شیعیان در دربار هارون بود ـ فرمودند: إضمِن لی الکاهلی و عِیاله أضمنُ لک الجنة.

بنابراین طائفه ی اوّل و دوّم از نظر عنوان اصلی با هم مشترک اند زیرا هر دو طائفه، مسافت شرعی را 8 فرسخ می دانند.

طائفه ی چهارم روایاتی بود که «بریدین یا بیاض یوم» را بیان کرده اند.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ يَزِيدَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ التَّقْصِيرِ قَالَ فَقَالَ فِي بَرِيدَيْنِ أَوْ بَيَاضِ يَوْمٍ.[8]

اکثر فقهاء شیعه در طول تاریخ اعتمادشان بر همین سه طائفه بوده است و نظیر اینها از روایاتی که به برید و فرسخ اشاره دارند.