درس خارج فقه استاد محسن ملکی
99/06/29
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: كتاب الصلاة/صلاة المسافر /شروط قصر - شرط اول
سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ ع يَقُولُ ثَلَاثٌ لَا يَضُرُّ مَعَهُنَّ شَيْ‌ءٌ الدُّعَاءُ عِنْدَ الْكُرُبَاتِ وَ الِاسْتِغْفَارُ عِنْدَ الذَّنْبِ وَ الشُّكْرُ عِنْدَ النِّعْمَةِ.[1] [2] سه چیز اقتضاء دفع ضرر و بلاء را دارد: دعاکردن هنگام سختی و گرفتاری، طلب مغفرت از گرفتار شدن به گناه و شکر نعمت.
کلام در نماز مسافر بود. روایات مربوط به مسافت 12 طائفه بود. طائفه ی اول و دوم و چهارم بررسی شد.
طائفه ی هفتم(24 میل)
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ (عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ) بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ عِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: فِي التَّقْصِيرِ حَدُّهُ أَرْبَعَةٌ وَ عِشْرُونَ مِيلًا. [3]
سند روایتبِإِسْنَادِهِ: إسناد شیخ صدوق؛عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ: فتحیّ المذهب است لکن از جهة حدیث توثیق شده است.
عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ: عمرو بن مسلم تمیمی؛ اهل کوفه، از امام رضا روایت نقل کرده است، ثقةٌ.
صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى: ابو محمّد بجلی بَیّاع صابری؛ اهل کوفه و موثّق. از امام صادق و امام رضا روایت نقل کرده است. شیخ طوسی درباره ی او می فرماید: أوثق اهل زمانه و أعبدهم؛ از اصحاب اجماع و در حدّ زراره است؛ مانند زراره درباره ی او نیز در روایات مذمّت ذکر شده است تا مخفی و محفوظ بماند.
عِيصِ بْنِ الْقَاسِمِ: ابن ثابت بجلی؛ کوفی، ثقةٌ، عینٌ؛ از امام صادق و امام کاظم روایت نقل کرده است.
بنابراین این روایت صحیحه است یعنی تمام راویان شیعه ی دوازده امامی هستند.
دلالت روایتاز نظر دلالت این روایت بطور واضح می گوید مسافت شرعی 24 میل است؛ از طرفی در روایات دیگر نیز یا برید بود یا بریدین. همه ی اینها از نظر محتوی و دلالت مانند هم هستند.
طائفه ی دهم(بریدین)
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ رِبَاطٍ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ التَّقْصِيرِ قَالَ فِي بَرِيدٍ قَالَ قُلْتُ: بَرِيدٌ قَالَ إِنَّهُ إِذَا ذَهَبَ بَرِيداً وَ رَجَعَ بَرِيداً فَقَدْ شَغَلَ يَوْمَهُ.[4] [5]
بِإِسْنَادِهِ: اسناد شیخ صدوق.
عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ: ثقة.
أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ: عنوان احمد بن الحسن مشترک بین سه شخصیت است و هر سه ثقه اند:
1ـ احمد بن الحسن بن اسماعیل بن شعیب بن میثم تمّار؛ کوفی، صحیح الحدیث؛ از امام رضا روایت نقل کرده است. کشی، نجاشی و علّامه او را توثیق کرده اند.
2ـ احمد بن الحسن اللؤلؤی؛ شیخ و علّامه او را توثیق کرده اند.
3ـ احمد بن الحسن بن علی بن فضال؛ فتحی المذهب ولی ثقه است.
طائفه ی یازدهم(12 میل)
وَ عَنْهُ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ أَبِي أُسَامَةَ زَيْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ يُقَصِّرُ الرَّجُلُ الصَّلَاةَ فِي مَسِيرَةِ اثْنَيْ عَشَرَ مِيلًا.[6]
عَنْهُ: شیخ طوسی.
فَضَالَةَ: ابن ایوب ازدی؛ کوفی، ثقةٌ.
حَمَّادٍ: عنوان حمّاد مشترک بین چند نفر است:
1ـ حمّاد بن ابی طلحه بَیّاع صابری؛ ثقةٌ.
2ـ حمّاد سمندری؛ شیعه ی ممدوح.
3ـ حمّاد بن ضخمة؛ ثقةٌ، از اصحاب امام صادق.
4ـ حمّاد بن عثمان فزاری؛
5ـ حمّاد بن عثمان عنّاب؛ ثقةٌ، از اصحاب امام رضا و از شخصیتهای بزرگ است.
6ـ حمّاد بن عیسی ابو محمّد جهنی؛ از شخصیتهای بزرگ است.
ظاهراً حمّاد در روایت، همین حماد بن عیسی است؛ اگر او باشد روایت صحیحه می شود ولی چون یقینی نیست و حماد مشترک است، روایت حسنه می شود.
أَبِي أُسَامَةَ زَيْدٍ الشَّحَّامِ: زید بن یوسف؛ ثقه و از شخصیتهای بزرگ است.
بنابراین روایت یا صحیحه است و یا حدّاقل مصحبحه؛ علی کلّ حال از جهة سند قابل قبول است.
نکته«میل» طبق لغت خصوصاً کتاب دهخدا عبارت است از 4 هزار ذراع؛ هر فرسخ 3 میل است؛ هر ذراع 24 انگشت است؛ و هر انگشت، عرض 6 دانه جو است؛
طائفه ی دوازدهم(برید)
وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ حُكَيْمٍ عَنْ أَبِي مَالِكٍ الْحَضْرَمِيِّ عَنْ أَبِي الْجَارُودِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع فِي كَمِ التَّقْصِيرُ فَقَالَ فِي بَرِيدٍ.[7] [8]
یک برید، 12 میل یعنی 4 فرسخ است؛ بنابراین این روایت بر می گردد به روایات بریدین؛ نهایةً در روایات بریدین ذهاب و ایاب لحاظ شده است و در این روایت فقط ذهاب؛ لذا این روایت نیز با طوائف قبلی متحد است.
فتحصّل ممّاذکرنا این طوائف هفتگانه از روایات (طوائف 1، 2، 4، 7، 10، 11 و 12) در مسأله ی اعتبار فرسخ و میل برای مسافت شرعی، اتّحاد دارند؛ و از جهت سند نیز مشکلی ندارند و قابل قبول هستند.
طائفه ی ششم(3 برید)
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يُرِيدُ السَّفَرَ فِي كَمْ يُقَصِّرُ- فَقَالَ فِي ثَلَاثَةِ بُرُدٍ.[9] [10]
این روایت در تهذیب است و مرحوم شیخ طوسی از احمد بن محمد نقل می کند؛ اسناد شیخ به احمد بن محمد (احمد بن محمد بن عیسی یا احمد بن محمد بن خالد) دارای نقطه ی مجهولی می باشد و آن اینکه در هر دو سند عبارت «عدّة من اصحابنا» ذکر شده است؛ و این باعث می شود که روایت حدّاقل مجهول باشد. لکن علی رغم اینکه «عدة من اصحابنا» مشخّص نیست؛ از نظر دلالی نیز هیچ تناسبی با اکثر روایات این باب ندارد و بعبارتی مخالف است با سنّت معتبرة.
شیخ طوسی برای اینکه این روایت را طرد نکند می گوید: این روایت تقیّه ای است؛ در روایات اهل سنت 3 برید آمده است.
خلاصه ی سخن آنکه کلمات برید، بریدین، أربعة و عشرین میلا، إثنی عشر میلا، أربعة قراسخ و ... از نظر محتوی متّحد و قابل جمع هستند.
