موضوع: كتاب الصلاة/صلاة المسافر /شروط قصر - شرط اول
عَنِ ابْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ كَانَ الْمَسِيحُ ع يَقُولُ لِأَصْحَابِهِ: إِنَّكُمْ لَنْ تَنَالُوا مَا تُرِيدُونَ إِلَّا بِتَرْكِ مَا تَشْتَهُونَ وَ بِصَبْرِكُمْ عَلَى مَا تَكْرَهُونَ.[1]
[2]
شما هرگز به مقاصد واقعی و آرمانی انسانی نمی رسید مگر با ترک شهوترانی(آنچه از طبیعت استفاده می کنید بر اساس شهوت نباشد) و با صبر بر سختیهای زندگی.
روایات باب مسافت در دوازده طائفه بیان شد. مهمّ در مانحن فیه این است که رابطه ی پنج طائفه ی دوم با هفت طائفه ی اوّل خصوصاً روایاتی که تعیّن در مسیر یک روز دارند: «مسیرة یوم أو بیاض یوم»؛ پنج نظریه در اینجا ذکر شد.
نظریه ی پنجم (مفتاح الکرامة) این بود که هر کدام از ایندو یعنی 8 فرسخ و مسیر یک روز، اماره ی بر دیگری است؛ ایشان برای این مطلب تنبیهاتی را ذکر می کند؛
درتنبیه سوّم می فرماید:اگر این دو با هم یکی شدند یعنی یک روز حرکت برابر 8 فرسخ شد، بحثی نیست؛ امّا اگر مختلف شدند:
1. ظاهر کلام شهید اوّل در «ذکری»، تقدیم تقدیر است یعنی طیّ 8 فرسخ بر مسیر یک روز مقدّم است. و همچنین ابن فهد حلّی در کتاب «الموجز الحاوی فی تحریر الفتاوی» (شرح کتاب موجز ابی العباس شیخ مفلح سیمری).
2. محمد باقر عاملی در «مدارک» و محقق سبزواری(محمدباقر) در «ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد» و وحید بهبهانی در «مصابیح الظلام فی شرح مفاتیح الشرائع الاسلام» فرموده اند: اگر تمکّن از یکی دارد(یا مسیر یک روز یا 8 فرسخ) تعیّن در همان دارد و اگر می تواند هردو را انجام دهد (یا هر کدام را بخواهد می تواند انجام دهد) مخیّر است؛ امّا 8 فرسخ ترجیح دارد (یکی از اقوال همین بود که 8 فرسخ اصل است و یک روز اماره است) سپس می فرماید: اگر هردو باهم یکی شد، بحثی نیست و اظهر همین است که این دو غالباً با هم یکی می شوند ولی اگر مختلف شدند، 8 فرسخ مقدّم است.
3. شهید ثانی در «روض الجنان فی شرح ارشاد الاذهان» می فرماید: مسیر یک روز مقدّم است زیرا
4. اوّلاً: دلالت روایات بر این أقوی است؛
5. ثانیاً: 8 فرسخ که با ذراع سنجیده شده است دلیلی وجود ندارد که این مقدار از ذراع، 8 فرسخ باشد؛
6. ثالثاً: روایات و فتاوی اختلاف دارند که 8 فرسخ چند ذراع است؛ سیّد سعید جمال الدین احمد بن طاووس کتابی در خصوص فراسخ نوشته است و به نتیجه ای مخالف مشهور رسیده است؛
7. رابعاً: آن اصلی را که مصنّف(علّامه در ارشاد) برای تعیین فرسخ بر آن اعتماد کرده است، یک روز است زیرا در تذکره فرموده: اعتبار مسافت حرکت یک روز شتر با سرعت متوسّط است.
8. مقدّس اردبیلی در «مجمع الفائدة و البرهان» می فرماید: بیاض یوم یا فراسخ هیچکدام ترجیح ندارد لکن برای بیشتر مردم، بیاض یوم از 8 فرسخ واضح تر است و ظاهر این است که هرکدام حاصل شود کافی است(یکی از اقوال همین بود که هرکدام سبب مستقلّ است)
9. مصابیح در جای دیگری می فرماید: مسیر یک روز و 8 فرسخ هردو مانند هم هستند و مقدارشان یکی است بالإجماع و الأخبار؛
10. ذخیره در جای دیگری می فرماید: مسیر یک روز مقدمّ است زیرا در روایات متعدّدی به آن تصریح شده است. و روایت معتبری وجود ندارد که فرسخ را بطور واضح توضیح داده باشد. [3]
[4]
[2] وَ بِالْإِسْنَادِ الْأَوَّلِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنْ وَاصِلِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ كَانَ الْمَسِيحُ يَقُولُ لِأَصْحَابِهِ إِنْ كُنْتُمْ أَحِبَّائِي وَ إِخْوَانِي فَوَطِّنُوا أَنْفُسَكُمْ عَلَى الْعَدَاوَةِ وَ الْبَغْضَاءِ مِنَ النَّاسِ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَلَسْتُمْ بِإِخْوَانِي إِنَّمَا أُعَلِّمُكُمْ لِتَعْمَلُوا وَ لَاأُعَلِّمُكُمْ لِتُعْجَبُوا إِنَّكُمْ لَنْ تَنَالُوا مَا تُرِيدُونَ إِلَّا بِتَرْكِ مَا تَشْتَهُونَ وَ بِصَبْرِكُمْ عَلَى مَا تَكْرَهُونَ وَ إِيَّاكُمْ وَ النَّظْرَةَ فَإِنَّهَا تَزْرَعُ فِي قَلْبِ صَاحِبِهَا الشَّهْوَةَ وَ كَفَى بِهَا لِصَاحِبِهَا فِتْنَةً يَا طُوبَى لِمَنْ يَرَى بِعَيْنَيْهِ الشَّهَوَاتِ وَ لَمْ يَعْمَلْ بِقَلْبِهِ الْمَعَاصِيَ مَا أَبْعَدَ مَا قَدْ فَاتَ وَ مَا أَدْنَى مَا هُوَ آتٍ وَيْلٌ لِلْمُغْتَرِّينَ لَوْ قَدْ أَزِفَهُمْ مَا يَكْرَهُونَ وَ فَارَقَهُمْ مَا يُحِبُّونَ وَ جَاءَهُمْ مَا يُوعَدُونَ وَ فِي خَلْقِ هَذَا اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ مُعْتَبَرٌ وَيْلٌ لِمَنْ كَانَتِ الدُّنْيَا هَمَّهُ وَ الْخَطَايَا عَمَلَهُ كَيْفَ يَفْتَضِحُ غَداً عِنْدَ رَبِّهِ وَ لَاتُكْثِرُوا الْكَلَامَ فِي غَيْرِ ذِكْرِ اللَّهِ فَإِنَّ الَّذِينَ يُكْثِرُونَ الْكَلَامَ فِي غَيْرِ ذِكْرِ اللَّهِ قَاسِيَةٌ قُلُوبُهُمْ وَ لَكِنْ لَايَعْلَمُونَ لَاتَنْظُرُوا إِلَى عُيُوبِ النَّاسِ كَأَنَّكُمْ رَعَايَا عَلَيْهِمْ وَ لَكِنِ انْظُرُوا فِي خَلَاصِ أَنْفُسِكُمْ فَإِنَّمَا أَنْتُمْ عَبِيدٌ مَمْلُوكُونَ إِلَى كَمْ يَسِيلُ الْمَاءُ عَلَى الْجَبَلِ لَايَلِينُ إِلَى كَمْ تَدْرُسُونَ الْحِكْمَةَ لَايَلِينُ عَلَيْهَا قُلُوبُكُمْ عَبِيدُ السَّوْءِ فَلَا عَبِيدٌ أَتْقِيَاءُ وَ لَا أَحْرَارٌ كِرَامٌ إِنَّمَا مَثَلُكُمْ كَمَثَلِ الدِّفْلَى يُعْجَبُ بِزَهْرِهَا مَنْ يَرَاهَا وَ يُقْتَلُ مَنْ طَعِمَهَا وَالسَّلَامُ.
[4] الثالث: قالوا: لا إشكال فيما لو اعتبر التقدير فوافق السير، إنّما الإشكال لو اختلفا، و الظاهر من «الذكرى» تقديم التقدير، و كذا «الموجز الحاوي» و «كشف الالتباس». و في «المدارك و الذخيرة» أنّ الظاهر التخيير. و في «المصابيح» إن تمكّن من أحدهما تعيّن و إن تمكّن منهما تخيّر ثمّ رجّح عند التمكّن تعيّن اعتبار الثمانية، ثمّ قال: و لو اتفق أنّه اعتبرهما فإن اتفقا كما هو الأظهر و الظاهر من بعض فلا إشكال، و إن اختلفا فاحتمالان أقواهما اعتبار الثمانية انتهى. و احتمل في «الروض» تقديم المسير، قال: لأنّ دلالة النصّ عليه أقوى، إذ ليس لاعتبارها بالأذرع على الوجه المذكور نصّ صريح، بل ربّما اختلفت فيه الأخبار و كلام الأصحاب، و قد صنّف السيّد السعيد جمال الدين أحمد بن طاووس كتاباً مفرداً في تقدير الفراسخ و حاصله لا يوافق المشهور، و لأنّ الأصل الّذي اعتمد عليه المصنّف و جماعة في تقدير الفراسخ يرجع إلى اليوم، لأنّه استدلّ عليه في «التذكرة» بأنّ المسافة تعتبر بمسير اليوم للإبل السير العامّ و هو يناسب ذلك انتهى. و في «مجمع البرهان» أنّ التفاضل بين الثمانية و بياض اليوم غير ظاهر إلّا أنّ اليوم أقرب إلى فهم الأكثر و أسهل بخلاف الفراسخ، و الظاهر أنّ أحدهما كافٍ و إن لم يصل إلى الآخر على تقدير التفاضل، و يكون حينئذٍ الحدّ حقيقة هو الأقلّ. و في «المصابيح» في موضع آخر منه أنّ المسافة المعتبرة هي ثمانية فراسخ أو بياض يوم بالإجماع و الأخبار و مسافتهما واحدة كما يظهر من بعض القدماء على ما هو ببالي انتهى. و في موضع آخر من «الذخيرة» أنّ العمل بالسير أولى بناءً على وجوده صريحاً في الأخبار و عدم تفسير الفراسخ في خبر معتمد.
