موضوع: فقه الطبابة/داروسازی /طب اسلامی

قال مولانا الرضا علیه السلام: لا تدعوا العمل الصالح و الاجتهاد في العبادة اتكالا على حب آل محمد و لا تدعوا حب آل محمد و التسليم لأمرهم اتكالا على العبادة فإنه لا يقبل أحدهما دون الآخر.[1]

رها نکنید عمل صالح و تلاش و جدیت در بندگی و عبادت خدا بخاطر تکیه کردن بر حبّ پیامبر و اهل بیت و همچنین رها نکنید محبّت پیامبر و آلش و تسلیم اوامر آنها بودن را بخاطر تکیه بر کار و تلاش و عبادت؛ زیرا هیچکدام بدون دیگری قبول نمی‌شود.

محبّت پیامبر و اهل‌بیت اگر حقیقی باشد انسان را به کار و تلاش وامی‌دارد و اجتهاد و تلاش و عبادت هم اگر حقیقی باشد محبّت پیامبر و اهل‌بیت را در وجود انسان افزون می‌کند؛ این دو با هم رابطه‌ی متقابل دارند.

خلاصه جلسه قبل

آخر جلسه‌ی قبل آیه‌ی ﴿لا رَطْبٍ وَ لا يابِسٍ إِلاَّ في‌ كِتابٍ مُبينٍ﴾[2] موردتوجه قرار گرفت؛ این آیه را در این مقام آوردیم که مسئله‌ی رسالت انبیاء و اولیاء خدا، تربیت و تأمین ابعاد روحانی انسان است؛ انبیاء و اولیاء طبیبان روح انسان هستند؛ و در مسئله‌ی داروسازی عرض شد داروهایی را که اسلام و ادیان آسمانی در بُعد جسمی انسان معرفی کرده‌اند و در برخی روایات آمده است، به این معنی نیست که وظیفه‌ی انبیاء و اولیاء بوده که طبّ جسمی و داروهای آن را معرفی کرده باشند؛ مسأله‌ی صنعت داروسازی به این معنی نیست که بر عهده‌ی انبیاء و اولیاء بوده تا معالجه‌ی بشر را از نظر دارو تأمین کنند همانطور که وظیفه داشته‌اند اصول اعتقادات، اخلاق و اعمال صالح را معرّفی کنند و بشر را از گمراهی اعتقادی و اخلاقی و عملی نجات دهند.

عرض شد علوم بر دو قسمند: انسانی و تجربی؛ در علوم تجربی رشته‌های فراوانی وجود دارد که بشر به آنها نیاز دارد و بر اساس رشد و ترقّی نسبت به تحقیقات در طبیعت، تحوّل و تطوّر پیدا می‌کند؛ علم داروسازی یک علم ملکوتی نیست گرچه در برخی از روایات خواندیم که شفا دست خداست و اطباء یک کار ظاهری انجام می‌دهند لکن بعنوان وظیفه همینطور که در زندگی روزمره انسان وظایف مختلفی دارد و توسّط عرف مشخّص می‌شود، در این زمینه نیز باید به طبیب رجوع کرد؛ در علوم تجربی رشته‌های زیادی بر اساس تحولات زمان پدید آمده است؛ علوم تجربی در زمان معصومین در یک حدّی بوده است و بعد توسعه یافته تا زمان فعلی؛ علوم تجربی در طول تاریخ در صدد تسهیل زندگی بشر بوده وبه هر مقداری که تجربه‌ی انسان افزوده شده تصرّفات او در طبیعت متنوّع و متکسّر شده و از درون این تجربیات، پدیده‌های جدیدی را استخراج کرده و به خدمت گرفته است؛ مثلاً در نظام پزشکی و داروسازی اتّفاقاتی افتاده که در زمان معصومین وجود نداشته است؛ مثلاً صنعت برق و تأثیر آن در طبابت و معالجه و تولید داروهای جدید أثر گذاشته که در زمان معصومین وجود نداشته است؛ آزمایشات جدید پزشکی، دیدن داخل بدن و دستگاههای جدید پزشکی، تشخیص خون و عناصر موجود در آن که در زندگی انسان مؤثّرند و غیره که راه طبابت و معالجه و کشف داروست، در آن زمان نبوده است.

بسیاری از اختراعات و اکتشافات جدید در زمانهای قدیم نبوده مانند صنعت هواپیمایی و مبارزه با نیروی جاذبه‌ی زمین و رفتن به آسمان؛ ما نمی‌توانیم از بین این همه علوم، بگوییم علم پزشکی وظیفه‌ی انبیاء و اولیاء بوده چون در آن زمان وجود داشته است؛ بله روایاتی در این زمینه وجود دارد که در آن زمان استفاده هم می‌شده لکن بعنوان قاعده‌ی کلّی و مانند «حلال محمد حلال الی یوم القیامة» نیست؛ بله! علوم انسانی اسلامی چنین است که تا قیامت پاسخگوست؛ گرچه در همین زمینه‌ها نیز مثل روانشناسی، انسان‌شناسی و رفتارشناسی، علوم انسانی به اینها کمک کرده است لکن سرفصلهای کلّی که بتوانیم نگاه دین را در مسأله‌ی انسان‌شناسی مطرح کنیم در آیات و روایات موجود است.

بنابراین آیه‌ی شریفه‌ی مذکور مسأله‌ی علم خدا را مطرح می‌کند که همه چیز در آن محفوظ است؛ و معنای ظاهری آن این است که تمام مباحث علوم انسانی و هدایتها نسبت به حقیقت انسان که همان روح و فطت اوست، برای انسان توضیح داده شده است؛ امّا علوم تجربی بر عهده‌ی خود انسان گذاشته شده است؛ ریز و درشت مسائل انسان‌شناسی در وادی علوم الهی و انسانی در قرآن هست؛ البتّه کلّیات و سرفصلهای زندگی انسان در کتاب خدا آمده است؛ آئین نامه‌ی استفاده‌ از طبیعت و بهره‌وری از همه‌ی موجودات حتّی در عالم ماده در آیات و روایات آمده است که می‌توان تعبیر کرد به اخلاق پزشکی، اخلاق داروسازی، اخلاق بهره‌وری از طبیعت و غیره؛ امّا صنعت و ورود به تجزیه ترکیب مواد، وظیفه‌ی قرآن و حدیث نیست؛ گرچه در روایات برخی از گیاهان و مواد و خاصیت و نقش آنها در سلامتی توضیح داده شده و ما بمقداری که اعتماد و یقین کنیم کلام معصوم است استفاده می‌کنیم؛ لکن اینها موجبة جزئیة است؛ در حدّ اینکه معصومین باید جسم انسان را از همه‌ی ابعاد معرّفی کرده باشند و همه‌ی نیازهای انسان را از جهت دارو تا روز قیامت بیان کرده باشند، چنین چیزی قابل اثبات نیست؛ مقدار موجود از احادیث خصوصاً فرمایشات حضرت رضا علیه السلام در رساله‌ی ذهبیه را انشاءالله بررسی خواهیم کرد.