موضوع: خلاصه مباحث الفاظ/ /

ادامه‌ی تلخیص مباحث الفاظ

37ـ عامّ در لغت اسم فاعل است از عمّ یعمّ؛ و در اصطلاح دارای تعاریف متعدّدی است و ما در جمع بندی عرض کردیم عموم یعنی شمول و سریان.

38ـ عام و مطلق که در یک حقیقت با هم مشترک هستند و آن سریان و شمول است و فرق آن دو این است که شمول در عام وضعی است و در مطلق عقلی یعنی مقدّمات حکمتی است.

39ـ عام تقسیم می‌شود به شمولی و استغراقی و بدلی؛ این تقسیم بندی بخاطر کیفیّت تعلّق حکم به عام است.

40ـ لفظ کلّ از الفاظ وضع شده برای عموم است؛ و هر لفظی که جای کلّ بنشیند مانند جمیع؛ امّا نکره‌ی در سیاق نفی و نهی وضعش برای عموم ثابت نیست؛ بلکه عمومیّتش عقلی است نه لفظی؛ لذا نظیر مطلق است با این تفاوت که شمولش استغراقی است.

41ـ عام بعد از تخصیص نسبت به افراد باقی مانده حقیقت است نه مجاز؛ و تخصیص عبارت است از خروج حکمی بعض افراد عام از تحت آن؛ و فرقی ندارد که مخصّص متّصل باشد یا منفصل؛ در هر صورت در معنای موضوع له عام تصرّف نمی‌شود.

42ـ حقیقت و مجاز در مدلولات تصوّری الفاظ جاری می‌شوند؛ امّا مرادات جدّی از مقوله‌ی مدلول لفظی نیستند بلکه از مقوله‌ی احکام عقلی هستند و حجّیّت لفظ بنابر مراد جدّی است؛ نهایةً پیش‌نیاز مدلول تصدیقی، مدلولات تصوّری‌اند؛ اوّل دلالت تصوّری لفظ را مشخّص می‌کنیم سپس بحث می‌کنیم که آیا این مدلول تصوّری همان مدلول تصدیقی هست یا نه؟ مهمرین شأن یک اصولی تشخیص مراد جدّی است؛ از اینجاست که مباحث الفاظ علم اصولی جزء مباحث صرف و نحو نیست بلکه برای رسیدن به مراد جدّی است.

43ـ شمول افرادی در باب عام وضعی است امّا شمول احوالی در این باب لبی است؛ بنابراین هر عامی یک دلالت وضعی لغوی دارد و یک دلالت مقدّمات حکمتی دارد بحسب اوضوع واحوالش.

44ـ اگر امر دائر باشد بین این سه عام یعنی بدلی، استغراقی و شمولی، اصل عام استغراقی است؛ زیرا در باب عموم لفظی که بکار برده می‌شود بحسب افراد است و قرار است تمام افراد را شامل شود.

45ـ تخصیص در باب عمومات بر سه قسم است: وصفی، استثنائی و انفصالی؛ تخصیص وصفی اصلاً تخصیص نیست بلکه تبیین موضوع است؛ استثنائی نیز اختلافی است و ما به این نتیجه رسیدیم که متّصل است؛ مخصّص منفصل هم که جدای از عام است.

46ـ تخصیص عام بوسیله‌ی مخصّص متّصل، تصرّف در مدلول تصوّری و مراد استعمالی است ولی تخصیص بوسیله‌ی مخصّص منفصل، تصرّف در مراد جدّی یا بیان مراد جدّی است.

47ـ مخصّص بر دو قسم است : مجمل و مبیّن؛ و مجمل بر دو قسم است: اجمال مفهومی و اجمال مصداقی؛ اگر مخصّص اجمال مفهومی داشته باشد و متّصل باشد، باعث اجمال عام می‌شود؛ اکرم العلماء الّا الفساق؛ چه دوران بین اقلّ و اکثر باشد و چه بین متباینین.