موضوع: الأمارات/أحكام القطع /تجری

خلاصه جلسه قبل

کلام در حرمت شرعی فعل متجرّی‌به بود؛ این بحث دو جهت داشت؛ جهت دوّم بخاطر خود تجرّی و تمرّد است؛ یعنی حرمت از تجرّی ترشّح کند و به فعل برسد و آن را حرام کند؛ در اینجا بحث ملازمه پیش آمد؛ عرض شد ملازمه در اینجا نقشی ندارد نه از جهت علّی و نه از جهت معلولی؛ و گفتیم محقّق خوئی فرموده در تجرّی حکم شرعی قابل تصوّر نیست؛ در تجرّی فقط حکم عقل وجود دارد؛ زیرا اگر بخواهیم در تجرّی حکم تکلیفی درست کنیم باید قدرت وجود داشته باشد اگر بداند متجرّی است دیگر تجرّی نیست بلکه عصیان است شبیه بحث ناسی؛ امّا اینکه بگوئیم حکم شرعی مانند لاتشرب الخمر هم شامل تجرّی می‌شود و هم شامل معصیت؛ تجرّی اعم است از تجرّی مصطلح و معصیت؛ یعنی هم موردی که مخالف واقع است و هم موردی که مطابق واقع باشد؛ تجرّی یعنی هتک حرمت مولا؛ و هتک حرمت مولا در هر دو صورت هست.

آیا فعل متجرّی‌به می‌تواند با عنوان هتک حرمت مولا حرمت شرعی داشته باشد؟ می‌فرماید: جعل حرمت شرعی در اینجا مستلزم تسلسل است؛ زیرا حرمت شرعی یعنی هتک حرمت معصیت دارد؛ در اینصورت اگر به این حرمت توجّه نکنیم حرمت دیگری دارد و آن حرمت نیز همینطور اگر توجّه نشود حرمت دیگری دارد و هکذا یتسلسل؛ در نتیجه تجرّی فقط قبح عقلی دارد نه حرمت شرعی؛ اگر حکم نقلی هم موجود باشد ارشادی است.

خلاصه‌ی مطلب آنکه عقل درک می‌کند قبح تجرّی و معصیت را و حسن انقیاد و طاعت را؛ و هر کجا این حکم عقل موجود باشد، حکم شرعی لغو است؛ مثلاً در باب اطاعت اگر اطیعوا الله را حکم مولوی بدانیم لغو است چون خود عقل این را می‌فهمد؛ در معصیت نیز همینطور اگر مولوی باشد تسلسل پیش می‌آید.

در مقام اوّل نتیجه گرفتیم فعل متجرّی‌به حرام نیست نه از باب اطلاقات و نه از باب تمرّد.

مقام دوّم

آیا خود تجرّی حرام است یا نه؟ تجرّی بماهو تجرّی حرمت جعلیّه‌ی شرعیه ندارد لکن بحث اینجا زیاد است؛ گرچه ثمره‌ی عملی ندارد لکن ثمره‌ی علمی دارد؛ حکم شرعی و جعل شارع لغو است زیرا عقل می‌فهمد که هتک حرمت مولا قبیح است و استحقاق عقاب را در پی دارد لذا نیاز به حکم شرع نیست.

صاحب کفایه گویا برای تجرّی حرمت شرعی قائل شده است؛ ایشان فرموده تجرّی یک فعل نفسانی است؛ برای تجرّی دو نوع حرمت می‌توان تصور کرد:

اوّل: حرمت فقهی که موضوعش فعل مکلّف است.

دوّم: حرمت عقلی که یک بحث کلامی است.

امّا برای حرمت فقهی باید بگوئیم از متجرّی فعلی سرزده و آن فعل حرام است؛ آخوند می‌گوید فعل انجام داده است لکن فعل نفسانی یعنی همان تصمیم بر گناه؛ این اگر اثبات شود می‌شود ثمره‌ی عملی این بحث؛ این به مرحوم آخوند نسبت داده شده و گویا ظاهر کفایه نیز همین است.

امّا شیخ اعظم و مرحوم نائینی در اینجا مطالبی دارند سیأتی.