موضوع: الأمارات/أحكام القطع /علم اجمالی

خلاصه جلسه قبل

کلام در علم اجمالی بود در تعبّدیات در جایی که امتثال تفصیلی ممکن است؛ مسائلی مطرح شد مسأله اوّل که تمام شد این بود که احتیاط مستلزم تکرار نباشد، تکلیف استقلالی باشد و اصل تکلیف معلوم باشد؛ گفتیم امتثال اجمالی کافی است.

مسأله دوّم

مانند مسأله اوّل لکن تکلیف ضمنی است

مثلاً در نماز شکّ داریم که سوره مستحب است یا واجب؛ خب سوره جزء نماز است؛ آیا امتثال اجمالی صحیح است یا نه؟

در مسأله اوّل گفتیم امتثال اجمالی کافی است؛ تنها مشکلش عدم تحقّق قصد وجه بود که در اینجا مطرح نیست چون جزء تکلیف است و اصل نماز وجه خود را دارد.

دلیل قائلین به لزوم قصد وجه دو چیز بود: اجماع و دلیل عقل به اینکه هیچ عملی حسن نمی‌شود مگر با قصد وجه مثل ضرب یتیم بقصد تأدیب؛ در مانحن فیه نیز سوره برای نماز حسن نمی‌شود الّا با قصد استحباب؛ با لکن هردو دلیل ردّ شد؛ گفتیم قصد مطلوبیت کافی است بنابراین می‌تواند نماز بخواند بدون اینکه بداند واجب است یا مستحبّ.

در نتیجه در این مسأله امتثال اجمالی کافی است.

مسأله سوّم

این نیز مانند مسأله اوّل است ولی تکلیف معلوم نیست؛ مثلاً دوران امر بین وجوب و استحباب؛ مثلاً در باب تسلیم، سلام اوّل نماز مستحبّ است یا مباح است؛ این ضمنی و مثال استقلالی غسل اوّل ماه مستحبّ است یا مباح.

عرض می‌شود این مسأله از بحث علم لجمالی خارج است؛ بحث ما نحن فیه در امتثال اجمالی است در جایی که اصل تکلیف معلوم است لکن به علم اجمالی؛ امتثال فرع بر وجود تکلیف است؛ در این مسأله می‌خواهیم امتثال اجمالی کنیم در حالیکه اصل تکلیف معلوم نیست یعنی علم به وجوب یا استحباب نداریم.

محقّق خوئی می‌فرماید باید ببینیم احتیاط یعنی امتثال اجمالی ممکن است یا نه؛ دو قول وجود دارد:

قول اوّل: احتیاط امکان ندارد به دو دلیل:

دلیل اوّل: اعتبار قصد وجه

جواب: این دلیل سالبه به انتفاء موضوع است چون وجوب و استحبابی ثابت نیست که قصد کنیم.

دلیل دوّم: عدم امکان احتیاط

مرحوم نائینی می‌فرماید در اینجا احتیاط امکان ندارد.

توضیح

در این مسأله می‌خواهیم ببینیم آیا احتیاط امکان دارد به اینکه مثلاً غسل یا نماز اوّل ماه را اتیان کنیم؛ به چه قصدی؟ به قصد رجاء چون نمی‌دانیم واجب است یا مباح؛ نمی‌دانیم مستحب است یا مباح؛ امر مردّد است بین وجود تکلیف و عدم تکلیف؛ در جایی که اصل تکلیف مشتبه است آیا می‌توان امتثال اجمالی کرد یعنی رجاء این کار را انجام داد؛ محقّق نائینی می‌فرماید خیر اینجا بحث اطاعت است که یک بحث عقلی است و توقّف دارد بر بعث و انبعاث؛ اتیان یعنی انبعاث و انبعاث با علم تفصیلی معنا دارد؛ در حالیکه محلّ بحث جایی است که تکلیف معلوم نیست؛ در نتیجه اگر این کار را احتیاطا انجام دهیم، تکلیف امتثال نمی‌شود بلکه باید فحص و امتثال تفصیلی کنیم.

تفصیل مطلب سیاتی.