موضوع: الأمارات/أحكام القطع /علم تعبدی

خلاصه جلسه قبل

بحث در مبانی سه گانه بود در جواب از اشکالات ابن قبه؛ اشکال این بود که تعبّد به اماره مستلزم اجتماع نقیضین یا ضدّین است؛ فرمایش صاحب کفایه تمام شد و رسیدیم به فرمایش محقّق نائینی؛ ایشان فرمود: حجّیت امارات بمعنای طریقیت محضه است؛ اماره همانند علم وجدانی است که اگر مخالف واقع باشد دو حکم متضادّ وجود ندارد بلکه اماره حکم ظاهری و در طول واقع است.

با این بیان اشکال ابن قبه وارد نیست چون ابن قبه گفت تعبّد به اماره امکان ندارد ولی با این مبنا امکان دارد چون اماره طریق و در طول واقع است.

بنابراین مشخّص می‌شود فرمایش آخوند کافی نیست که فرمود طریقیت یا حجّیت در باب امارات، یا حکم است یا مستلزم حکم؛ وقتی شارع طریقیت را برای اماره جعل می‌کند و مکلّف را متعبّد می‌کند به عمل بر طبق آن، تنها چیزی که از شارع به مکلّف می‌رسد تعبّد به اماره است؛ امّا معذّریت و منجّزیت را شارع جعل نمی‌کند که بگوئیم لازمه‌اش حکم است یا لازمه‌ی منجّزیت و معذّریت حکم است؛ اصلاً منجّزیت و معذّریت حکم شارع نیست بلکه حکم عقل است؛ و ما در باب تعبّد به امارات بدنبال مجعول شرعی هستیم تا ببینیم شارع در باب امارات چه چیزی جعل کرده است؛ محقّق نائینی می‌فرماید شارع طریقیت و تعبّد جعل کرده است؛ همانطور که علم وجدانی طریق است، ظنّ معتبر نیز طریق است؛ امّا منجّزیت و معذّریت حکم شرعی نیست بلکه حکم عقلی است؛ عقل بعد از جعل شارع حکم می‌کند که اگر شارع تو را به اماره متعبّد کرده است باید به این اماره عمل کنی که یا معذّر است یا منجّز؛ بله طریقیت علم مجعول نیست و ذاتی است ولی طریقیت ظنّ، جعلی است؛ همچنین اصول محرزه؛ ادلّه‌ی حجّیت اصول محرزه مانند استصحاب، قاعده فراغ، قاعده تجاوز و غیره، برای اصول طریقیت جعل می‌کنند؛ مثلاً «لاتنقض الیقین بالشک» می‌گوید شکّ را رها کن و مانند حالت قبل عمل کن؛ این طریق است به واقع؛ بنابراین در امارات و اصول محرزه حکمی غیر از حکم واقعی وجود ندارد تا اینکه اجتماع پیش بیاید؛ در امارات طریقیت جعل شده و در اصول محرزه احراز.

امّا اصول غیرمحرزه نظری به واقع ندارند و فقط رافع تحیرند؛ بقول محقّق نائینی احتیاط باعث تنجیز می‌شود و برائت باعث تأمین؛ در شبهات بدویه وقتی برائت جاری می‌کنیم باعث تأمین می‌شود؛ شارع می‌فرماید تعبّدا بگو حلال است و تحیّر خودت را از بین ببر؛ حال اگر مطابق واقع بود فبها و الّا در امان هستی؛ همچنین احتیاط؛ علاوه بر این در خصوص احتیاط طریقیّتش محرز است؛ اصلاً احتیاط برای تحفّظ بر واقع است و خودش چیزی نیست بلکه طریقیت محض است؛ اگر مطابق با واقع بود فبها و الّا چیزی از دست نداده‌ایم.

هذا تمام الکلام فی کلام المحقق النائینی.