موضوع: اصول/حجیت خبر واحد/

دلالت آیه شریفه نفر بر حجیت خبر واحد

تتمه ای از بحث گذشته برای توجه ذکر کنم که کلمه لعلّ در این آیه شریفه با توجیه مرحوم آخوند گذشت که این لعلّ دلالت بر محبوبیت میکند و از محبوبیت منقل میشویم به وجوب تحذر و میدانیم که مرکز ثقل این آیه برای دلالت بر حجیت خبر واحد کلمه تحذر است بمعنای متأثر شدن و قبول کردن تا از آن منتقل شویم به اینکه وقتی مخبر واحد برای ما خبر میآورد یا منذر واحد وقتی انذار میکند با اینکه خبر واحد است وظیفه داریم بپذیریم پس خبر واحد عادل حجت است.

مرحوم آخوند از کانال لعلّ مجاز را کنار گذاشت و گفت لعلّ در معنای خودش یعنی انشاء وایقاء ترجی استعمال شده است نهایتا به هدف اثبات محبوبیت تحذر مانند امر که همیشه وضع شده است برای طلب اما انگیزه فرق میکند تمسخر تهدید تنجیز... زیرا میدانیم در رابطه با خدا انشاء ترجی صحیح نیست.

وجه دیگری هم میشود برای لعلّ ذکر کرد به این صورت که آنچه بعد از لعلّ ذکر میشود دو حالت دارد حالت اول چیزی است که قابلیت برای تکلیف ندارد مانند اینکه در اوامر شریعت آمده

تب الی الله ، لعل الله یغفرک یا نماز بخوان شاید رستگار شوی یا لعل الله یفضل علیک ، لعل الله یکرمک بعد از لعلّ فعلی است که صلاحیت برای تکلیف ندارد چون در اختیار ما نیست مثلا مغفرت دست ما نیست.

حالت دوم آنجا که قابلیت برای تکلیف دارد که اگر قابلیت داشته باشد برمیگردد به اینکه آن تکلیف چیست قبل از لعلّ چه بوده هر تکلیفی داشته همان است مثلا میگوئیم بلّغ لعلهم یعملون بها عمل به تکلیف حداقلش اینست که محبوب است و گاهی مستحب است مانند بلّغ الیه الصلوة لعله یصلی نماز را به او یاد بده شاید نماز بخواند این نماز خواندن حکمش چیست؟ نماز واجب داریم نماز مستحب داریم هرکدام بود حکم همان.

در مثال ما نحن فیه آنچه قبل از لعلّ هست عمل کردن به دین متفاوت است که هم مرغوب فیه است و هم عمل به دین شاخه های مختلف دارد بعضی واجب و بعضی مستحب لذا با این بیان هم میشود بعد از لعلّ را در ما نحن فیه معنا کنیم که میگوید لعلهم یحذرون حداقلش این است که تحذر مطلوبیت دارد .

بعد از بیان این سه وجه که گذشت بحث لعلّ بحث تحضیض و غایت و بحث علت و معلول برای اثبات حجیت خبر واحد برمیگردیم این سه وجه را موردخدشه قرار میدهیم.

وجه اول : دو ملازمه داشت ملازمه شرعی و ملازمه عقلی بین محبوبیت تحذر که توسط لعلّ اثبات شد با وجوب تحذر ملازمه شرعی بود یعنی اجماع مرکب که میخواهیم این وجه را مخدوش کنیم با دو دلیل

اولا اجماع دلیل نیست ثانیا سلمنا که اجماع دلیل باشد و اجماع مرکب را بخواهیم دلیل قراردهیم باید ایجابی باشد نه سلبی چون استدلال این بود :عدم قول به فصل یعنی قول سومی پیدانکردیم عدم الوجدان لایدل علی عدم الوجود پس عدم قول به فصل سلبی است و سلبی مثبِت چیزی نیست وقتی میخواهیم وجوب را اثبات کنیم باید ایجابی باشد یعنی قول به عدم فصل که پیدا نکردیم.

نتیجتا ملازمه شرعی با ایجاب اثبات میشود نه با سلب ؛ در علم اصول اجماع مرکبی به درد میخورد که از درونش ایجاب تولید شود نه سلب عدم قول به فصل هیچ ارزشی ندارد لا یعبأ به.

وقتی میخواهیم وجوب تحذر را به شارع نسبت دهیم باید دلیل مستحکمی داشته باشیم نه عدم قول به فصل که هیچ اساس و اعتباری ندارد.

اما در بحث ملازمه عقلی در این ملازمه چیزی که در محبوبیت وجود دارد توجه به ملاک است میگوئیم تحذر ملاک دارد و مصلحتی درآن است . در باب مصلحت های مشکوک احتیاط میکنیم احتیاط مستحب حکم عقل است یعنی از ذات محبوبیت بیشتر از مطلوبیت استحبابی نمیتوانیم برداشت کنیم اثبات اینکه بین محبوبیت و وجوب، تلازم است اول الکلام بحسب عقل بین صرف محبوبیت و وجوب ملازمه است این با آنچه ما از عقل سراغ داریم سازگار نیست هیچگاه عقل چنین قضاوتی ندارد که صرف محبوبیت وجوب هم هست عقل جایی قضاوت میکند که مصلحت بالاتر از حد اقتضا وجود داشته باشد یعنی مصلحت فعلی نه مصلحت اقتضایی اگر شما میگوئید تحذر محبوب است یعنی کار خوبی است و هرکسی متحذر شود ممدوح است و به این معنا نیست که اگر ترک کرد ملامت و مؤاخذه شود

بنابراین نمیتوانیم بین صرف محبوبیت با قطع نظر از مولویت مولا و وجوب تحذر ملازمه ببینیم بر اساس

حکم عقل مگر اینکه دلیلی بیاید و این مصلحت را مولوی کند و بگوید شارع مقدس بالفعل این مصلحت را میخواهد که در اینصورت نتیجه میگیریم وجوب را .

به تعبیر دیگر حُسن تحذر در حد تنجّز ملازمه با وجوب است نه در حد اقتضا .

اگر نتوانستیم فعلیت و تنجّز را در حسن تحذر اثبات کنیم میرویم سراغ قدر متیقن عقل میگوید قدر متیقن در باب وجوب تحذر آنجاست که مخاطب و متحذر از قول منذر علم پیدا کند زیرا مصلحت فعلی و منجّز میشود ملاک و حکم میشود فعلی با علم نتیجه این میشود که آیه به درد خبر واحد نمیخورد و فقط برای خبر متواتر و مستفیض مناسب است