موضوع: اصول/ حجیت خبر واحد/

آیه سوم از آیات مستدل بها للحجیت الخبر الواحد تمام شد (آیه کتمان)

میرویم سراغ آیه چهارم که در دو ناحیه از قران آمده است آیه اول " و ما ارسلنا من قبلک الا رجالا نوحی الیهم فسئلوا اهل الذکر ان کنتم لا تعلمون [1] "و دیگری آیه " و ما ارسلنا قبلک الا رجالا نوحی الیهم فاسئلوا اهل الذکر ان کنتم لا تعلمون [2] "

اولین نکته از باب مبادی ورود به این آیه اینست که این دو آیه تقریبا شبیه به هم هستند لکن از جهت سیاق و ملاحظه با قبل و بعد آیات با هم متفاوت هستند یکی اینکه بعد از آیه سوره نحل آمده است لا تعلمون بالبینات والزبر که جارو مجرور متعلق به لا تعلمون است اما آیه سوره انبیا به قبل خود مرتبط است و لا تعلمون به قبل خود ارتباط دارد قبل آن آمده ما آمنت قبلهم من قریة اهلکناها فهم یؤمنون و بعد میفرماید و ما ارسلنا قبلک رجالا نوحی الیهم.. این فاسئلوا اهل الذکر ان کنتم لا تعلمون یعنی ان کنتم لا تعلمون بالتاریخ

بنابراین با توجه به پیشگفتار این دو آیه تفاوت سیاقی با هم دارند که در یک آیه متعلق لا تعلمون ، بالبینات و الزبر است و در دیگری متعلق لا تعلمون ، تاریخ پیشینیان است .

ورود پیدا میکنیم به این دو آیه که محل استشهاد ما فسئلوا اهل الذکر ان کنتم لا تعلمون است

کیفیت استدلال به این یک محتوا در دو آیه بر حجیت خبرواحد نیاز به مقدماتی دارد.

مقدمه اول : باید بپذیریم که این آیه دلالت دارد بر وجوب سؤال فاسئلوا را بر طبق قواعد علم اصول حمل کنیم بر وجوب سوال.

مقدمه دوم : بیناتی که در آیه اول آمده است را اعم بگیریم بینات یعنی امور واضحه و مبینه و موضّحه . بینات را اعم از اصول دین و فروع دین بگیریم . واجب است بپرسید از اصول دین و فروع دین.

مقدمه سوم : سوال مطلق است و آنجایی را شامل میشود که اگر به ما جواب دهند یا علم پیدا میکنیم یا گمان و ظن. سوال مقید نیست که بپرسید تا علم پیدا کنید بلکه پرسیدن مطلق است چه نتیجه اش علم شود و چه ظن.

مقدمه چهارم : مسئول یا همان کسی که از او پرسیده میشود اختصاص به متخصص ندارد که آنکه از او میپرسید باید متخصص باشد اهل الذکر اختصاص ندارد به متخصصین بلکه به افراد عادی هم گفته میشود مثلا تمار است بزاز است سماک است و...

مقدمه پنجم : غایت در این سوال وجوب قبول است یعنی وقتی سوال میکنیم آن مسئول مسئولیت دارد

جواب دهد و زمانیکه جواب داد واجب است بپذیریم زیرا به هدف فهمیدن و به حجت رسیدن پرسیده شده است.

مقدمه ششم : اهل ذکر اعم هستند از اینکه با شنیدن اهل ذکر شده باشند یا مختص به کسانی که در وهله اول معصومند .اگر بخواهیم به این آیه استدلال کنیم برای حجیت خبر واحد باید از حریم عصمت بیرون بیائیم و قائل باشیم که هر کسی چیزی بلد است مطلقا از معصومین که در رأسند بعد افراد خبره در فنون بعد شاگردان آنها تا میرسد به کف که فقط شنیده است و نقل میکند .

اگر این شش مقدمه را پذیرفتید به راحتی میگوئید این آیه دلالت دارد بر حجیت خبر واحد ثقه .

زیرا در مقدمه اول سوال واجب بوده است مکلف رفته است سراغ دین تا بپرسد مثلا چرا تسبیحات اربعه سه مرتبه واجب است این سوال کردن میشود نَفۡر علمی ، در مقدمه دوم بینات اعم است و از فروع دین پرسیده شد ، در مقدمه سوم جهت پیداشدن علم پرسیده نشد بلکه پرسیده شد برای رسیدن به دلیل در مقدمه چهارم از مثلا زراره پرسیده شد که متخصص نیست در مقدمه پنچم پرسیده شد تا پذیرفته شود برای فتوا دادن به مساله و در مقدمه ششم کسانی که اهل ذکر هستند فراوانند الی ماشاالله یکی بازاری یک خیاط یکی کشاورز و.....

با توجه به همه این مقدمات اهل ذکر میگوید در روایت است که تسبیحات سه مرتبه واجب است و در مباحث الفاظ میرسیم که از جهت سندی مفید ظن است ولی آیه میگوید باید تعبداً خبر مخبر عادل ثقه را بپذیری پس بنابراین خبر واحد قبولش واجب است ؛ واجب است یعنی حجت است.

لقائل ان یقول که این اخص از مدعاست. مدعای ما اعم از این است که ما سوال بپرسیم یا نپرسیم

ما نمیخواهیم سوال کنیم بلکه میرویم سراغ روایاتی که موجود است و اصلا بحث سوال و جواب نیست .

پاسخ این است که سوال، ذکرِ مصداق است یعنی یک مقدمه برای فهم و رسیدن به حجت سوال است از جهت مناط روشن است که تعیّن در سوال ندارد ، سوال موضوعیت ندارد بلکه طریق است السوال مفتاح الاجابه در عرف اینگونه است که یکی از راههای شایع برای رسیدن به حجت پرسیدن است پس بنابراین سوال موضوعیت ندارد و به راحتی میگوئیم هر کسی در پی فهم و درک است از هر راهی اگر رسید به شخصی که دارد گزارش میدهد از موضوع یا واقعیت یا حکمی اگر ثقه است قبولش واجب است.

لکن این آیه نیز شبیه آیات گذشته متقضی دارد به یک بیان برای حجیت خبر واحد اما موانع کثیره ذکر میشود که ما را منتقل میکند به اینکه اصلا مقتضی ندارد .

در نگاه بدوی و این مقدماتی که ساختیم مقتضی دارد ولی با تأمل در محتوای این آیه و شأن نزول آیه میفهمیم که آیه اجنبیةٌ عن ما نحن فیه که توضیحش سیاتی ان شاالله ....