موضوع: اصول/ حجیت خبر واحد/

تتمه بحث جلسه گذشته استدلال به روایات متواتره اجمالی

مرحوم نائینی میفرماید لا یبعد تواتر کل واحدٍ من هذه الطوائف [1] بعید نیست هرکدام از این طائفه ها متواتر باشند مثلا طائفه ای که معصومین ارجاع میدهند به راویان حدیث و ثقاة یا بقیه طوائف.

بعد از استناد به قران و سنت میرسیم به اجماع که به چهار وجه میباشد:

1. اجماع قولی منقول یا محصل از اقوال علما برای ما ثابت شده است که خبر واحد حجت است یا به اجماع منقول به خبر متواتر یا خودمان اقوال را دیده ایم که میشود اجماع محصل.

2 . اجماع عملی یعنی فقها و علما در مقام عمل ، به خبر واحد عمل نموده اند .

3. سیره مسلمین یعنی عملکرد همه مسلمانان این بوده است .

4. طریقه عقلا .

همه اینها اتفاق و اجماع است یا در عمل یا در قول یا در سیره مسلمین

اما قسم اول اگر واقعا اثبات بشود که علما اتفاق قولی دارند بر حجیت خبر واحد بعد میرویم سراغ اینکه این اجماع در مکتب اهل بیت در مرام شیعیان بعنوان دلیل مستقل قابل قبول هست یاخیر. الا اینکه اصل این اتفاق ثابت نیست که قول همه علما حجیت خبر واحد باشد و اختلاف است در کلام فقها.

در قسم دوم و سوم اجماع عملی و سیره مسلمین کار بر روی آنها بیفایده است زیرا اجماع عملی ثابت نیست و سیره مسلمین نیز تافته جدا بافته نیست سیره مسلمین بما هم مسلمین هم محل کلام است .

اما قسم چهارم سیره مسلمین بما هم عقلا یعنی عقلا بما هم عقلا با قطع نظر از دین و اسلام در طول تاریخ به خبر ثقه احترام میگذاشتند. اهم دلیل همین قسم است اگر ایات قران و سنت هم دلالت بر حجیت خبر واحد کند برمیگردد به طریق عقلا و هیچکدام از آن اشکالات نیز بر این طریق وارد نیست.

عقلا در طول تاریخ هر روز حتی در کارهای ریز به قول مخبر واحد ثقه عمل میکنند .

مرحوم نائینی چند دلیلی برای این مساله ذکر میکند:

وجه اول اینکه فطرت و غریزه اینگونه است وجه دوم اینکه شاید در آغاز خلقت اتفاقی افتاده است که این مساله بین عقلا شیوع پیدا کرده است و یا اینکه دلیلش را ما نمیدانیم شاید اگر عمل نکنند اختلال نظام پیش میآید البته این یک دلیل غایی است و طریقه عقلا این بوده که خبر موثق را علم میداند.

بنظر بنده شاید علم میدانند اما علم تعبدی عقلی زیرا التعبد علی قسمین تعبدٌ شرعیٌ و تعبدٌ عقلیٌ در جاهایی عقل ،کار شرع را میکند مانند همین مورد .

عقلا بما هم عقلا ظن را هرچند احتمال خطا دارد اما چون موثق است از باب تعبد عقلی علم میدانند .

مرحوم نائینی میفرماید بر این اساس نیازی نیست راه شیخ اعظم را طی کرد یعنی برویم سراغ اینکه چه کنیم با ادله منع از تعبد به ظن و ان الظن لا یغنی من الحق شیئا در اینجا تخصص است و ظن مستفاد از خبر واحد علم است علم عقلایی تعبدی و دیگر ان الظن لا یغنی من الحق شیئا شاملش نمیشود و موضوعا خبر واحد مفید ظن خارج میشود. شاید از نظر روانشناختی واقعا یقین پیدا میکند یا اگر یقین هم نباشد یقین میپندارد.

بنابراین خبر واحد ثقه به سیره عقلا مطلقا حجت است الا ما خرج بالدلیل.

بعضی میگویند سیره عقلا قران را تخصیص میزند و گروهی معتقد به حکومت هستند که با نگاه دقیق واقعا حکومت است نهایتا حکومت عقلی تعبدی . در مقام عقلا ظن مستفاد از خبر ثقه نازل منزله علم است بنابراین میتوان گفت التنزیل اما بید الشرع او بید العقل