موضوع: مباحث الفاظ/مسألة الضد /نظریة الترتب

نظریه ترتب:

    1. ضدین در آن واحد مأمور به اند و چنانچه یکی از آن دو عبادی باشند انجام آن با قصد قربت صحیح می باشد.

    2. راه حل این نظریه این است که با ایجاد اختلاف رتبه در ضدین و در طول هم قرار دادن آن دو ، هر دو مأمور به اند و نظر به اهمیت ازاله امر به آن رتبتا مقدم است و وجوب آن مطلق و بی قید و شرط است و اگر مکلف عصیان کرد نوبت به رتبه امر به صلاة می رسد و مأمور بها خواهد بود.

    3. در این صورت عصیان شرط متأخر است و اگر منکر شرط متأخر شدیم می گوئیم قصد ترک ازاله و بنای بر معصیت، قید وجوب صلاة از باب شرط متقدم و مقارن است .

    4. خلاصه دو امر در آن واحد متوجه ضدین است امر به اهم (ازاله) که مطلق است و دیگری به مهم (صلاة).

سؤال: آیا هنگام امر به ازاله آیا صلاة هم امر دارد 5 نظریه وجود دارد:

1. شیخ بهائی امر ندارد و نماز حتی بنابر عدم اقتضا باطل است.

2. مصنف: مطلوبیت واقعی دارد و همین اندازه در تصحیح عبادت کافی است.

3. محقق ثانی : می توان آن را به دععی امر به طبیع صلاة آورد.

4. صلاة امر مشروط و با اختلاف رتبه دارد.

5. اگر عبادت مورد نظر مثلا نماز واجب موسع باشد می تواند هنگام ترک واجب اهم (ازاله) نماز را به نیت امر مطلق (امر غیر مزاحم) بجا آورد.

اشکال مصنف بر نظریه ترتب:

همان ملاکی که موجب استحاله أمر به ضدین در عرض واحد است در ترتب هم هست؛ و آن عبارت از وجود دو واجبِ فعلی ضد هم است و طلب ضدین مطارد و نافی دیگری است و اگر مکلف قصد عصیان داشت امر به آن فعلی است و اگر قصد معصیت نداشت دیگر امر ندارد.

اشکال دیگر:

در این نظریه که وجود دو امر مولوی اثبات می شود چنانچه مکلف عصیان هر دو کند با مستحق دو عقاب باشد درحالیکه اینگونه نیست زیرا قدرت بر یکی دارد.

راه دوم مصنف در تصحیح عبادت:

در مثال ازاله نجاست و صلاة ، مکلف می تواند نماز را به داعی امری که به طبیعت صلاة شده امتثال کند.

نماز مصلحت ذاتی خود را دارد و انجام آن عقلا امتثال است.

اگر ترتب را عقلا محال دانستیم باید در ظاهر ادله ای مانند ازل النجاسة و صلاة تصرف کرد تا اجتماع ضدین نشود.

اهم مطالب این بخش:

1. مصنف امر به شیئ اقتضای نهی و حرمت ضد خاص و عام را ندارد.

2. اگر نهی از ضد را مقدمه امر به شی دانستیم در این صورت این مساله از ضعریات مقدمه واجب است.

3. اقتضاء هم شامل عینت و جزئیت و تلازم و مقدمیت است

4. معروفترین ثمره ضد، بنابر قول به اقتضاء بحث ترتب است

5. نظریه ترتب : ضدین با اختلاف رتبه و تقدم و تأخر دارای أمر هستند.

6. از نظر مصنف هنگام امر به ازاله می توان نماز را بخاطر مطلوبیت واقعی بجا آورد.