موضوع: كتاب الخمس/قسمة الخمس[1] /نظرات استاد

و اما در رابطه با بخش چهارم که آیا در ایتام از سادات مکرم فقر شرط هست یا خیر؟

در اینجا هم به نظر ما هم آری فقر شرط است (برخلاف تعداد اندکی از فقها که قائل به این شرط نیستند) به سه دلیل:

دلیل اول: همان بدلیت خمس از زکات است، که در بخش سوم گذشت و با استناد به مرسله حماد که ذکر شد حضرت در آنجا فرمودند: «عوضا بهم من صدقات الناس» به روشنی بدلیت خمس از زکات اثبات می شود فلذا همان طور که اشتراط ایمان را از طریق بدلیت ثابت کردیم هکذا اشتراط فقر در ایتام را هم می‌توان از همین طریق بدلیت اثبات کرد.

دلیل دوم: تناسب حکم و موضوع است که تقریباً ادامه دلیل اول به حساب می آید چرا که وقتی جایگاه خمس را شناختیم که خدای متعال برای تامین معیشت سادات مکرم آن را در نظر گرفته است با توجه به این نگاه قهراً اشتراط فقر طبیعی و ضروری خواهد بود.

‌دلیل سوم: برخی از روایات باب است که دلالت بر مدعی دارد مثل مرسله حماد از امام کاظم علیه السلام، قال[علیه السلام]: وله يعنى للامام [علیه السلام] نصف الخمس كملا، ونصف الخمس الباقي بين أهل بيته فسهم ليتاماهم وسهم لمساكينهم وسهم لأبناء سبيلهم، يقسم بينهم على الكتاب والسنة ما يستغنون به في سنتهم، فان فضل عنهم شئ فهو للوالي فان عجز أو نقص عن استغنائهم كان على الوالي أن ينفق من عنده بقدر ما يستغنون به، وإنما صار عليه أن يمونهم لأن له ما فضل عنهم[2] ».

همانطور که ملاحظه می فرمایید تعبیر «یستغنون» و «استغناء» که در روایت وارد شده حاکی و کاشف از آن است که مستحقین خمس از سادات مکرم باید نیازمند و فقیر باشند که البته در مساکین و أبناءُالسبیل که روشن است ولی نسبت به ایتام که با این تعابیر مذکور برای آنها هم قید نیاز و فقر ثابت می شود.