موضوع: كتاب الخمس/قسمة الخمس[1] /نظرات استاد

ادامه نظرات استاد

و اما در اینجا مطلبی باقی ماند که برخی ها اشکال کرده‌اند که اگر در ایتام فقر شرط است پس چرا آن را در کنار مساکین ذکر کرده است؟! چرا که مساکین خود به خود و به طور قهری شامل ایتام فقیر هم می‌شده پس نیازی به ذکر آن نبوده است بنابراین حالا که ذکر شده است از اینجا کشف می‌شود که نباید در ایتام فقر شرط باشد.

قلنا (پاسخ استاد): خیر! ما معتقدیم وجهی برای این اشکال نیست، به دو جهت:

اولاً: اصلا و اساسا بحسب ارتکاز عرفی تعبیر مساکین انصراف از ایتام دارد چرا که متبادر عرفی از مساکین افراد بالغ فقیر است، یعنی انسانهای بزرگ و بالغی که در معیشت گرفتارند فلذا به آنها مسکین اطلاق می‌شود و حال آنکه مراد از ایتام بچه های نابالغی هستند که پدر از دست داده‌اند.

خلاصه آنکه جداً بحسب ارتکازات عرفی مساکین شامل بچه های کوچک و نابالغ نمی‌شود.

ثانیاً: سَلَّمنا که شامل ایتام نابالغ هم بشوند لکن ذکر ایتام در کنار مساکین به جهت تاکید است، یعنی مقصود شارع مقدس اینست که در مستحقین از سادات مکرم ایتام آنها جایگاه ویژه ای دارند و ای چه بسا تقدم در ذکرشان در آیه ی کریمه، این هم تأکید دیگری بر اهتمام داشتن و توجه داشتن به وضعیت آنها دارند.

بخش پنجم

و اما نسبت به بخش پنجم که مربوط به أبناءُالسبیل است، خوب روشن است که در آنها فقر شرط است چرا که اساساً إبن السبیل به کسی گفته می‌شود که در سفر گرفتار شده باشد و توان اداره امور سفرش را نداشته باشد، هر چند که در وطن خودش غنی و بی نیاز باشد.

البته لایخفی که فقر در إبن السبیل مشروط به این است که در همان سفر از راه دیگری نتواند خود را تأمین کند، پس اگر در همان سفر فرضا در جایی باشد که بتواند با حفظ حرمت خودش از کسی قرض بگیرد تا نیازش برطرف شود و یا آنکه در شرایط امروزی ما با این امکانات پیشرفته می‌تواند از طریق امکانات خودش در وطن با تجهیزات بانکی نیازش را برطرف کند. در این صورت قهراً مستحق خمس نخواهد بود.

و اما در رابطه با سفر إبن السبیل ما دلیلی نداریم که الزاماً و منحصراً سفر طاعت باشد، بلکه همین مقدار که سفر معصیت نباشد به گونه ای که خمس در مسیر عمل به معصیت مصرف نشود کافی است به دلیل: ﴿و لاتعاونوا علی الاثم و العدوان[2] ﴾ که طبق خطاب ما حق نداریم خمس را برای إبن السبیلی که در سفر حرام و فعل معصیت بکار می‌بندد، هزینه کنیم.

بنابراین ممکن است سفر، سفر مباح باشد یا اگر در سفر بعضاً مرتکب معصیتی هم می‌شود ربطی به هزینه کردن از خمس ندارد، در این صور پرداخت خمس اشکالی ندارد.