فلذا نقول : در این بحث برای ما مهم است که عزل منتسب به چه کسی است.

آیا منتسب به زوج است یا به زوجه یا به شخص ثالث.

برخی از فقها با استناد به روایتی تنقیح مناط کرده اند که نفس افراغ منی در خارج از رحم دیه دارد و در واقع این حکم دیه برای نفس افراغ منی است. بنابر این از نظر این حضرات فرقی ندارد که افراغ منسوب به چه کسی باشد.

و اما آن روایت عبارتست از اینکه :

ما رواه محمد بن یعقوب الکلینی باسانیده إِلَى كِتَابِ ظَرِيفٍ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ:

... وَ أَفْتَى ع فِي مَنِيِّ الرَّجُلِ يَفْرَغُ عَنْ عِرْسِهِ فَيَعْزِلُ عَنْهَا الْمَاءَ وَ لَمْ يُرِدْ ذَلِك‌ نِصْفَ خُمُسِ الْمِائَةِ عَشَرَةَ دَنَانِير[1]

همانطور که عرض شد بعضی از فقها بر اساس این ضبط روایت فوق ، حکم به دیه را بر نفس افراغ منی مترتب کرده اند و گویا فقط صدر و ذیل روایت برای اینها اهمیت داشته است (یعنی برداشتشان از روایت به این صورت است و افتی علیه السلام فی منی الرجل عشره دنانیر)

لکن به نظر ما نه تنها در این روایت تنقیح مناط صحیح نیست بلکه حتی نمی توان عبارت یَفرَغُ را به این ضبط پذیرفت چرا که در بعضی از نسخه های دیگر مثل نسخه شیخ طوسی در تهذیب یُفزَع ضبط شده است و به نظر ما باید همین ضبط با ماده فزع صحیح باشد به دو دلیل :

دلیل اول : با توجه به اینکه اگر از ماده افراغ بوده باشد با « فیعزل عنها »که بعدش آمده سازگار نیست (به فاء که حرف عاطف است توجه شود.) چرا که قاعدتا اول عزل محقق می شود بعد افراغ خارج رحم پیش می آید نه آنکه اول افراغ شود و سپس عزل صورت بگیرد با لحاظ اینکه فاء استعمال شده و برای تراخی است.

دلیل دوم : با لحاظ قرینه «لم یرد ذلک » باید ماده فزع بوده باشد نه فرغ چرا که اگر از افراغ گرفتیم دیگر معنا ندارد که حضرت بفرماید این رجل خودش افراغ منی داشته در حالی که لم یرد ذلک.