موضوع: فقه الاسره/صله الارحام و قطیعتها /بررسی مدرک کبیره بودن قطع رحم

در مقام بررسی کبیره بودن قطع رحم بودیم که از آیات شروع کردیم و اولین آیه را بیان کردیم.

اکنون در ادامه مباحث جلسه سابق، توضیح و دلالت آیه شریفه را بر اساس املا استاد بیان می‌کنیم.

﴿فَهَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ تَوَلَّيْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِي الْأَرْض‌﴾[1]

بیان شد استفهام در آیه شریفه، استفهام تقریری است و فعل عسی از افعال مقاربه است (مثل کاد، اوشک، جعل، أخذ) که این افعال مقاربه مثل افعال ناقصه بر سر مبتدا و خبر وارد می‌شود و رفع به اسم و نصب به خبر می‌دهند البته خبر افعال مقاربه باید همیشه فعل مضارع باشد چه با «أن» ناصبه باشد چه بدون «أن» باشد فلذا خبر افعال مقاربه که منصوب است در واقع همیشه محلا منصوب می‌باشد و در اینجا در واقع اصل آیه به این صورت بوده است «أنتم مفسدون فی الارض» چون عبارت «إن تولیتم» جمله معترضه می‌باشد و در اینجا اسم «عسی» همان ضمیر تم که ضمیر متصل است می‌باشد و خبرش ان تفسدوا می باشد.

فعل عسی هم در اصل به معنای امید است، ولی اینجا لازمه آن قصد شده که به معنای ترقب و انتظار می‌باشد.

علی‌ای‌حال در این آیه کریمه مقصود این است که باتوجه‌به این سرمستی قدرت و حکومت و یا روحیه اعراض شما از آیات قرآن آیا می‌توان بیش از این انتظار داشت که مفسدفی‌الارض باشید یا قاطع رحم.

بیان شد که استفهام تقریری است؛ یعنی خداوند این را می‌رساند که مخاطب خودش این سخنان و مفاهیم را قبول دارد. چرا استفهام از نوع دیگری مثلاً انکاری نباشد؟ چون مخاطب این آیه که منافقین و بنی‌امیه هستند، این اثر قدرت را نمی‌توانند انکار کنند. این مطلب را قبول دارند که نتیجه قدرت و پشت‌کردن به آیات، فساد و قطع رحم است.

نکته دوم: در معنای تولیتم دو احتمال مطرح است:

الف) پشت‌کردن و اعراض است اگر از ماده تولّی (به ختم الف) باشد.

ب) به معنای حکومت‌کردن می‌باشد اگر از ماده ولایت باشد.

مفاد آیه کریمه بر اساس معنای اول اینگونه است : اگر شما از کتاب خدا و دستورات الهی سرپیچی کنید و به آنها پشت کنید آیا جز فساد فی‌الارض و قطع رحم چیز دیگری از شما انتظار می‌رود؟

مفاد آیه کریمه بر اساس معنای دوم : اگر شما به حکومت رسیدید و مستی قدرت به سراغ شما آمد آیا جز فساد فی‌الارض و قطع رحم چیز دیگری از شما می‌توان توقع داشت؟

در تأیید این احتمال دوم برخی از روایات حاکی از آن است که این آیه درباره بنی‌امیه است[2] که وقتی زمام حکومت را به دست گرفتند نه به صغیر رحم کردند و نه به کبیر و حتی خویشاوندان خود را هم به خاک و خون کشیدند.

نکته سوم: وجه دلالت آیه کریمه بر مدعای ما

آیه کریمه به‌وضوح دلالت دارد بر اینکه کسی که قطع رحم کرده است (چه به‌خاطر مستی قدرت و حکومت و چه به‌خاطر اعراض از دستورات خدا) مورد لعن واقع شده است که این لعن آن‌هم با این لحن شدید دلالت بر کبیره بودن این گناه دارد.