موضوع: فقه الاسره/صله الارحام و قطیعتها / بررسی ادله روایی وجوب صله رحم

بیان حدیث به مناسبت ولادت سیدالشهدا علیه السلام :

کلام شریفی از سیدالشهدا علیه السلام نقل شده است که حضرت فرمود :

اعْلَمُوا أَنَ‌ حَوَائِجَ‌ النَّاسِ‌ إِلَيْكُمْ‌ مِنْ‌ نِعَمِ‌ اللَّهِ‌ عَلَيْكُمْ فَلَا تَمَلُّوا النِّعَمَ فَتَحُوزُوا نِقَما[1]

ابتدا حضرت توجه می دهند که اهمیت مطلب را بیانکنند و حال آنکه اگر «اعلموا» بیان نمی شد در اصل سخن کاستی وجود نداشت. بعد اصل مطلب را فرمود که حوائج و مراجعات مردم به شما فرصتی برای شماست. عده ای از افراد ا این مراجعات و استمداد های مردم خسته می شوند. حضرت در ادامه می فرمایند ملول نشوید. سپس علت را بیان می فرمایند که دو نسخه دارد. یک نسخه می فرماید : « فَتَتَحَوَّلَ إِلَى غَيْرِكُم‌»[2] اگر ملول شوید و منع کمک کنید ، خداوند این نعمت را به سوی کسی دیگر می برد و شما را محروم می کند. در دعایی میخوانیم که «لَا تَسْتَبْدِلْ‌ بِنَا غَيْرَنَا فَإِنَّ اسْتِبْدَالَكَ بِنَا غَيْرَنَا عَلَيْكَ يَسِيرٌ وَ هُوَ عَلَيْنَا كَثِير»[3] در راه دین کسی را به جای ما مامور کنند برای ما بدبختی است. باید در مسیر مدد و کمک و نصرت دیگران تحمل و حفظ احترام را رعایت کرد.

در نسخه ای دیگر که در بالاتر نقل شد ، اثر منع نصرت دیگران ، تغییر نعمت به نقمت است. موجب ابتلا خود انسان می شود و علت هم عدم استفاده از فرصت و نعمت است.

خلاصه اینکه در دنیا نباید بی تفاوت باشیم . اگر از این نعمت استفاده کردیم و در راه رفع حاجات مردم و مومنین قدم برداشتیم خدا نیز در راه حاجات ما هم قدم برمی دارد.

این روایت شریف زیاد شنیده شده است ولی تکرار و ذکر آن لارم است.

و اما بحث فقه الاسره :

از جلسه گذشته وارد مطلب دوم شدیم و مطلب مهمی هم هست. محل نزاع این است که آیا علاوه بر حرمت قطع رحم ، صله رحم هم واجب است یا خیر؟

بعضی از فقها اصرار دارند یک حکم داریم آن هم حرمت قطع رحم است. ما وارد دیدگاه مقابل شدیم که صله رحم را واجب می دانند.

در اولین دلیل روایتی را نقل کردیم که امیرالمومنین علیه السلام توصیه به صله رحم ولو در حد سلام کردن ، می فرمایند.

البته لا یخفی که در سند این روایت حیث و بیثی بین فقها واقع شد. هم از جهت مرسله بودنش طبق برخی از نقل ها و هم از جهت حسن بن راشد که در سلسه سند وجود دارد و این شخصیت هم محل اختلاف است لکن در کل به جهت عمل فقها این اشکالات نادیده گرفته شده فلذا در نهایت مشکل سندی دست و پا گیر ما نیست .

و اما از جهت دلالت روایت خوب و روشنی است که حضرت صراحتا امر به صله رحم فرموده است و آن را مستند به آیه قرآن نموده است که نوع خطاب آیه مکمل ظهور صیغه امر است فلذا قهرا در وجوب صله رحم شکی نخواهد بود.

حضرت در این روایت حد اقل صله رحم را بیان میفرمایند و در ادامه فرمایش خود را مستند به آیه شریفه می فرمایند :

﴿وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذي تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلَيْكُمْ رَقيبا﴾[4]

بیان ذلک : در آیه کریمه می فرماید از خدایی بپرهیزید (یعنی از معصیت او و مخالفت او) که حقوق و حوائج فردی و اجتماعی خود را از همدیگر به وسیله او طلب می کنید (و هکذا بپرهیزید از قطع صله رحم) یعنی ارحام عطف به الله باشد و در نتیجه همان تحذیر شامل قطع رحم هم خواهد بود.

علی ایّ حال فضای این آیه کریمه به ضمیمه ی ظهور صیغه امر به روشنی دلالت بر وجوب صله رحم دارد.

دومین روایت در اثبات وجوب صله رحم :

2 - خبر موسی بن اسماعیل قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‌ :

صِلُوا أَرْحَامَكُمْ‌ بِالدُّنْيَا بِالسَّلَامِ.[5]

در این روایت موسی بن اسماعیل داریم که نوه امام کاظم علیه السلام است و در واقع اسماعیلی که امام فرقه اسماعیلیه محسوب می شود عموی ، پدر این موسی بن اسماعیل محسوب میشود و باید دقت داشت که این اسماعیل مذکور (پدر موسی) فرزند امام کاظم علیه السلام است ، نه فرزند امام صادق علیه السلام. حالا این موسی بن اسماعیل مجهول است و توثیق ندارد.

منبع این روایت هم مستدرک الوسائل است که مرحوم شیخ حر عاملی وسائل الشیعه را تالیف فرمود که 36000 روایت ذکر شده است ، که مرحوم محدث نوری نواقص این کتاب را ذیل 23هزار روایت از 75 منبع معتبر تکمیل کرد که آن را مستدرک الوسائل نام گذاری کرد.

البته مرحوم آیت الله بروجردی کتاب جامع احادیث شیعه را تالیف کردند که تمام روایات مرتبط و حتی آیات را جمع آوری کردند.