موضوع: فقه الاسره/صله الارحام و قطیعتها /بررسی دلیل سوم قائلین به عدم وجوب صله رحم

در جلسه سابق دو دلیل از ادله قائلین به عدم وجوب صله رحم و پاسخ آن ها بیان شد.

دلیل سوم می گویند:

برخی از روایات باب ، معلل به نکات و جهات اخلاقی شده مثلا امر به صله رحم کرده چون آثار این چنینی دارد مثل وسعت در رزق مثل طولانی شدن عمر و دفع بلا و آسانی حساب و کتاب در قیامت و پاکیزه شدن اخلاق و تزکیه نا خالصی های اعمال ما و حفظ از گناه و موجب محبت در خانواده و اجتماع...

فلذا لحن این روایات دلالت بر این دارد که این اوامر وجوبی هستند بلکه صرفا توصیه های اخلاقی است .

قلنا : آری در برخی از روایات همان طور که فرمودید به این جهات اخلاقی معلل شد.

لکن این سبک وسیره مختص به مقوله صله رحم نیست بلکه ما مشابه این وضعیت را در برخی دیگر از تکالیف و واجبات مثل صلاة می بینیم که در باب صلاة پس از آن که امر به صلاة فرموده است برای این فرضیه آثار و برکات زیادی شمرده است مثل این که فرمود :

﴿... إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى‌ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ ...﴾[1]

... إِنَّ أَوَّلَ مَا يُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ الصَّلَاةُ فَإِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ‌ مَا سِوَاهَا ...[2]

یا در جای دیگر فرمود : صلاة موجب سهل آسانی حساب در قیامت می شود و باعث عبور از صراط است و امثال ذلک.

اینک عرض ما این است که آیا احدی از فقها در اینجا جرات دارد که فتوا بدهد که بخاطر جهات اخلاقی که در باب صلاة وارد شده است و اوامر باب صلاة هم صرفا توصیه های اخلاقی باشد و حمل بر وجوب نشود آیا کسی رو سراغ دارید که این چنین فتوا دهد بدون شک خیر فلذا در ما نحن فیه هم هکذا.

مضاف بر این که همانطور که قبلا عرض شد و در سیره عقلا و در ارتکازات عقلا و متشرعین موجود است برای تثبیت و تحکیم امر همان طور که گاهی از اوقات پس از امر نهی از ترک آن و تهدید بر ترک آن دارد هکذا گاهی از اوقات به همین منظور تثبیت امر پس از صدور امر از روش تشویق و ترغیب و جایزه استفاده می کند.

خلاصه این که ادله قائلین به عدم وجوب صله رحم از نظر ما رد شد و از آن طرف هم طبق مبانی و قواعدی که استشهاد شد وجوب صله رحم البته با همان توصیفی که گفتیم برای ما ثابت شد و الله هو العالم.

و اما مساله بعدی اینست که اگر در این صله رحم ، ضرر و زیان وجود داشته باشد ، چه ضرر مالی ، چه جانی و چه آبرویی ، در این موارد وظیفه و تکلیف چیست؟

در چنین شرایطی ، ارتباط مساله وجوب صله رحم با قاعده لاضرر و لا حرج چیست؟

طبق فرمایش استاد ، ضرر دوگونه است. برخی مضرات جلوی وجوب را میگیرد اما بعضی مضرات قدرت جلوگیری ندارد.

برخی احکام شرعی فی نفسه متضمن ضرر نیستند. مثلا صلاه و صوم که فی نفسه متضمن ضرر نیستند. در این موارد قاعده لاضرر در موارد متحمل ضرر شدن ، در این احکام جاری می شود و میتواند جلوی وجوب را بگیرد. مثلا در همین صوم ، اگر برای کسی ضرر داشته باشد با شرایط خودش ، روزه واجب نخواهد بود.

برخی دیگر از احکام متضمن ضرر هستند. مثلا حدود که موجب ضرر جانی برای شخص مجرم است یا قصاص ، یا پرداخت خمس یا جهاد.

قاعده لاضرر در مصاف این گروه دوم قدرت اسقاط حکم را ندارد.

اکنون در ما نحن فیه ، اگر ضرر در نفس حکم شرعی وجوب صله رحم باشد ، قاعده لاضرر این وجوب را ساقط نمی کند مثل جایی که صله رحم متضمن کمک مالی به ارحام است.