موضوع: فقه الاسره/صله الارحام و قطیعتها /بررسی حکم صله رحم در ارتباط با ارحام کافر غیر حربی

در جلسه گذشته بیان شد که وظیفه مکلف در ارتباط با ارحام کافر غیر حربی ، جواز صله رحم است که ادله عامه صله رحم شامل این فرض مساله می شود. البته لازم به تذکر است که این صله رحم مشروط است بر اینکه مومن تحت سیطره کافر قرار نگیرد. یعنی خط قرمز ما در این فرض ، این است که کافر سبیل و تقدم بر مومن پیدا نکند چرا که ﴿لنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكافِرينَ عَلَى الْمُؤْمِنينَ سَبيلا﴾[1]

در ادامه ، اشکالی مطرح شد که پاسخ آن هم اجمالا با اشاره به آیه شریفه 8 سوره مبارکه ممتحنه بیان شد.

اما بیان تفصیلی مطلب به این شرح است که :

﴿لا يَنْهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذينَ لَمْ يُقاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَ لَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطين‌﴾

بر اساس دیدگاه برخی مفسران (البته این مساله ذو احتمالات است و این قول صرفا یکی از احتمالات در مساله می باشد) شان نزول این آیه مربوط به مادرخانم پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله است یعنی مادر اسماء ، که از مکه برای دخترش هدیه ای آورد ولی اسماء این هدیه را از مادرش به دلیل مشرک بودنش قبول نکرد و آن را رد کرد که درهمین وقت ، آیه شریفه مد نظر نازل شد و سپس پیامبر صلی الله علیه و اله به اسماء دستور داد که هدیه مادرش را بپذیرد و او را گرامی بدارد برای اینکه مادرش جزء مشرکینی نبوده است که با مسلمانان در جنگ بوده باشد.

فلذا این آیه اولا شاهد خوبی برای ما نحن فیه است که تکلیف ما را با کفار غیر حربی که مخصوصا از ارحام باشد ، روشن میکند.

ثانیا این آیه مقیِد آن آیات مطلق است که در آنجا به طور کلی و عمومی نهی و منع از ارتباط با کفار داشت.

خلاصه اینکه صله رحم از مصادیق بر و نیکی به ارحام است عرفا و هکذا از مصادیق قسط و عدالت است همان طور که قطع رحم از مصادیق ظلم است.

اینکه مصداق بر و نیکی است واضح است اما اینکه مصداق عدالت است چطور متصور است؟ عدالت یعنی وضع الشی فی محله ، و ارتباط با ارحام مساوی است با وضع شی در جای خودش که همان عدل است.

بنابراین مفاد آیه کریمه اینچنین می شود که خدای متعال نسبت به کفاری که در حرب با مسلمانان نباشند به شرط آنکه جزء ارحام بوده باشند صله رحم آن ها را جایز شمرده است.

در این آیه شریفه نکته ای وجود دارد که با توجه به صدر آیه شریفه که می فرماید : «خدا شما را نهی نمی کند...» که این لحن با لحن توصیه و سفارش فرق دارد ؛ و همچنین با توجه به ذیل آیه شریفه (در صورتی که واو عاطفه را ، عطف تفسیری بگیریم) که نیکی کردن همان رعایت عدالت می شود ، اینگونه نتیجه گرفته می شود که مقصود آیه رعایت اخلاق اجتماعی و مراوده مسالمت امیز است ، نه اینکه ارتباط به حدی باشد که سبب ایجاد استیلاء منهی شود.

در ادامه استاد محترم ، برخی مسائل را تحت عنوان ملحقات مطرح می فرمایند.

1 – لا یخفی که برخی از فقها مثل مرحوم صاحب جواهر ره[2] از همین مبنا برای اثبات جواز وصیت نسبت به کافر غیر حربی استفاده کرده اند که البته این ادعا از لسان ادله هم قابل استفاده و اثبات است. مثل روایت ابی خدیجه عن ابی عبدالله علیه السلام :

لَا يَرِثُ الْكَافِرُ الْمُسْلِمَ وَ لِلْمُسْلِمِ‌ أَنْ‌ يَرِثَ‌ الْكَافِرَ إِلَّا أَنْ يَكُونَ الْمُسْلِمُ قَدْ أَوْصَى لِلْكَافِرِ بِشَيْ‌ءٍ.[3]

در این روایت استثنا موجود در ذیل روایت ، استثنا از صدر روایت است که فرمود : لَا يَرِثُ الْكَافِرُ الْمُسْلِمَ

بدیهی است که این طایفه از روایات حمل بر کفار غیر حربی می شود و یا اگر حربی باشد باید به قصد مراوده و اظهار محبت نبوده باشد بلکه به قصد رفع فتنه و رعایت مصلحت عقلایی بوده باشد.

تذکر : از برخی از روایات استفاده می شود که بر و نیکی به کفار غیر حربی فقط مختص به فرض اضطرار است فلذا غیر آن جایز نیست. مثل روایت مصادف از امام صادق علیه السلام که :

قَالَ: كُنْتُ مَعَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع بَيْنَ مَكَّةَ وَ الْمَدِينَةِ فَمَرَرْنَا عَلَى رَجُلٍ فِي أَصْلِ شَجَرَةٍ وَ قَدْ أَلْقَى بِنَفْسِهِ فَقَالَ مِلْ بِنَا إِلَى هَذَا الرَّجُلِ فَإِنِّي أَخَافُ أَنْ يَكُونَ قَدْ أَصَابَهُ عَطَشٌ فَمِلْنَا فَإِذَا رَجُلٌ‌ مِنَ‌ الْفَرَاسِينَ‌ طَوِيلُ الشَّعْرِ فَسَأَلَهُ أَ عَطْشَانُ أَنْتَ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ لِي انْزِلْ يَا مُصَادِفُ فَاسْقِهِ فَنَزَلْتُ وَ سَقَيْتُهُ ثُمَّ رَكِبْتُ وَ سِرْنَا فَقُلْتُ هَذَا نَصْرَانِيٌّ فَتَتَصَدَّقُ عَلَى نَصْرَانِيٍّ فَقَالَ نَعَمْ إِذَا كَانُوا فِي مِثْلِ هَذَا الْحَالِ.[4]

که البته این روایت نیاز به بررسی دارد که مقصود از «الحال» همین حال اضطرار و عطش است یا حال غیر حربی بودن که این مساله ان شا الله در جلسه آینده بحث خواهد شد.