موضوع: فقه الاسره/صله الارحام و قطیعتها /بررسی حکم صله رحم با قطع رحم

امروز ، 15 ماه شوال چند مناسبت دارد :

اولا : شهادت حضرت حمزه علیه السلام ، سیدالشهدا که مصیبت ایشان بسیار برای رسول خاتم صلی الله علیه و اله سخت بود. رسول الله صلی الله علیه و اله از جناب حمزه علیه السلام ، تولید الگو فرمود. مکتب سازی شده برای شخصیت حضرت حمزه علیه السلام و از باب تقریب به ذهن ، بلا تشبیه مثل ماجرای شهادت حاج قاسم سلیمانی و عملکرد مقام معظم رهبری که مکتب حاج قاسم را مطرح کردند.

جناب حمزه سیدالشهدا ، خصوصیات مختلفی داشتند ، از جمله اینکه حوادث را درست تشخیص دادند و درست عمل کردند. بعضی دیر متوجه حقایق می شوند ؛ بعد از اتمام غبار و فتنه ، متوجه حقیقت می شوند. آدم زرنگ از ادبیات صحبت کردن ها و موضع گیری ها و استدلال ها می فهمد که حقیقت چیست. جناب حمزه علیه السلام در صدر اسلام و در اوج غبار شرک و بت پرستی ، به ندای توحید دل داد و تمکین کرد و تسلیم شد.

خصوصیت دیگر ایشان این بود که انسان با عزم و اراده جدی بودند. بعضی از مومنان و متدینین سست هستند. مانند کاغذی که در طوفان به هر طرف حرکت میکند که سرنوشت کاملا نامعلومی دارد. مومن باید اراده و عزم داشته باشد و در صورتی عزم وجود دارد ، که انسان درست تشخیص بدهد و بصیر باشد.

از سنت های الهی این است که کام آدم پر تلاش شیرین می شود.

یکی دیگر از خصوصیات ایشان که متناسب درس فقه است ، این است که ایشان اهل صله رحم بوده اند.

ثانیا : مناسبت بعدی سالروز وفات جناب عبدالعظیم حسنی علیه السلام است. حضرت رضا علیه السلام فرمایشی دارند خطاب به عبدالعظیم و سفارش می کنند این فرمایشات را به شیعیان برسانید. جان کلام حضرت این است که به مومنین بگویید اینقدر با هم دیگر نزاع نکنند. حضرت از لفظ تمزیق استفاده میکنند که به معنای پاره شدن است. به شیعیان سفارش می کنند که روابط اجتماعی خود را اصلاح کنید ؛ به امور شیعیان و محبین رسیدگی کنید که این باعث نزدیک شدن به من امام رضا علیه السلام است. دستگیری از نیازمندان و محتاجان از شیعیان باعث نزدیک شدن به حضرت رضا علیه السلام می شود. حضرت عدم امتثال این اوامر را مساوی با مشمول نفرین حضرت شدن می دانند.

این اخلاق نرم را از خانواده خود باید شروع کرد که سزاوار تر از دیگران است.

زیارت این بزرگوار ، رجا و امید این را دارد که ثواب زیارت سیدالشهدا علیه السلام قسمت شود.

ثالثا : سومین مناسبت ، سالروز حمله نظامی آمریکا و شکست مفتصحانه در طبس :

اگر کسی بدون عناد به دنبال حقانیت انقلاب باشد ، همین مورد کفایت میکند هرچند در مواطن کثیره مشمول لطف خداوند بودیم ، اما همین طوفان شن کفایت می کند. اگر قرار باشد (علی فرض محال) کتاب آسمانی نازل شود ، این ماجرا یکی از عجایب این کتاب است. همه باید قدر بدانند بالاخص مسئولین نظام اسلامی که وظیفه سخت تر و سنگین تری دارند.

و اما بحث فقهی :

سخن در حکم صله رحم با قاطع رحم بود. آیا ما مجوز قطع رحم با کسانی که قطع رحم کرده اند را داریم؟ یا خیر وظیفه اولی به جای خودش ثابت است.

استاد محترم فرمودند : ادله در این مساله به صورت خاص وارد و صادر شده اند که یک مورد از انها بیان شد.

در ارتباط و صله با قاطع رحم ، سه حالت اتفاق می افتد :

الف) باعث شرمندگی و اصلاح قاطع رحم می شود و باعث عزت صله کننده می شود مخصوصا اگر این قطع رحم به خاطر سوء تفاهم باشد.

ب) کسانی که به غیر از جهت سو تفاهم ، گرفتار کبر و غرور هستند. این افراد به جهت اینکه تقصیرشان برملا نشود ، برنمی گردند. در این دو حالت وجوب صله به حال خودش باقی است.

ج) کسانی که با صله رحم ما ، شدید تر و پر توقع تر می شوند و کینه توزی ایجاد می شود و موجبات توهین و ذلت می شود. در این فرض و در صورت اثبات موضوع ، حکم تغیر پیدا می کند و وظیفه صله رحم رفع می شود.

دومین روایت مثل موثقه سکونی از امام صادق علیه السلام که حضرت فرمود :

لَا تَقْطَعْ رَحِمَكَ وَ إِنْ قَطَعَتْكَ.[1]

و مثل صحیحه عبدالله بن سنان قال :

قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّه‌ع إِنَ‌ لِيَ‌ ابْنَ‌ عَمٍ‌ أَصِلُهُ فَيَقْطَعُنِي وَ أَصِلُهُ فَيَقْطَعُنِي حَتَّى لَقَدْ هَمَمْتُ لِقَطِيعَتِهِ إِيَّايَ أَنْ أَقْطَعَهُ أَ تَأْذَنُ لِي قَطْعَهُ

قَالَ إِنَّكَ إِذَا وَصَلْتَهُ وَ قَطَعَكَ وَصَلَكُمَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ جَمِيعاً وَ إِنْ قَطَعْتَهُ وَ قَطَعَكَ قَطَعَكُمَا اللَّهُ.[2]

مضاف بر اینکه آیه 96 از سوره مومنون نیز شاهد خوبی برای این مطلب باشد.

﴿ادْفَعْ بِالَّتي‌ هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَة﴾

خلاصه اینکه بر اساس این آیات و روایات شکی در جواز و حتی وجوب صله رحم با قاطع رحم نیست. البته لا یخفی همانطور هم که قبلا اشاره کردیم اگر در این فرض مذکور رفتار طرف مقابل در فرض قطع رحم به گونه ای شود که همراه با وهن شدید و عسر و حرج بوده باشد طبق قانون عناوین ثانویه قهرا بر ما نحن فیه مقدم خواهد بود و بر اساس تقدم قاعده عسر و حرج فقط در همین فرض قهرا وجوب صله رحم برداشته خواهد شد.

بررسی رابطه حق رحم با سایر حقوق

مساله بعدی : حق صله رحم بر همه حقوق مقدم است.

اگر رحم ،گرفتار عدم ایمان وعدم اسلام باشد ، باز هم حق صله محفوظ است. البته به شرطها و شروطها که سابقا بیان شده است مثل عدم مخالطه.

نکته مهم اینست که یک حق بر حق صله رحم مقدم است. آنهم حق زوج است که مقدم بر حق ارحام زوجه است. این روایت به حسب ظاهر به نفع زوج است اما واقعیت تکلیف سنگینی است که بر عهده زوج گذاشته شده است.

اما روایت مد نظر صحیحه محمد بن مسلم از امام صادق علیه السلام :

جَاءَتِ امْرَأَةٌ إِلَى النَّبِيِّ ص فَقَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا حَقُّ الزَّوْجِ عَلَى الْمَرْأَةِ فَقَالَ لَهَا أَنْ‌ تُطِيعَهُ‌ وَ لَا تَعْصِيَهُ وَ لَا تَصَدَّقَ مِنْ بَيْتِهِ إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ لَا تَصُومَ تَطَوُّعاً إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ لَا تَمْنَعَهُ نَفْسَهَا وَ إِنْ كَانَتْ عَلَى ظَهْرِ قَتَبٍ وَ لَا تَخْرُجَ مِنْ بَيْتِهَا إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ إِنْ خَرَجَتْ مِنْ بَيْتِهَا بِغَيْرِ إِذْنِهِ لَعَنَتْهَا مَلَائِكَةُ السَّمَاءِ وَ مَلَائِكَةُ الْأَرْضِ وَ مَلَائِكَةُ الْغَضَبِ وَ مَلَائِكَةُ الرَّحْمَةِ حَتَّى تَرْجِعَ إِلَى بَيْتِهَا فَقَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ أَعْظَمُ النَّاسِ حَقّاً عَلَى الرَّجُلِ قَالَ وَالِدُهُ فَقَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ أَعْظَمُ النَّاسِ حَقّاً عَلَى الْمَرْأَةِ قَالَ زَوْجُهَا قَالَتْ فَمَا لِي عَلَيْهِ مِنَ الْحَقِّ مِثْلُ مَا لَهُ عَلَيَّ قَالَ لَا وَ لَا مِنْ كُلِّ مِائَةٍ وَاحِدَةٌ قَالَ فَقَالَتْ وَ الَّذِي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ نَبِيّاً لَا يَمْلِكُ رَقَبَتِي رَجُلٌ أَبَداً.[3]