موضوع: المقدمة/الحاىي عشر: الاشتراک اللفظی /

متن کتاب: كما أن استعمال المشترك فی القرآن لیس بمحال كما توهم (1)، لأجل لزوم التطویل (2) بلا طائل مع الاتكال على القرائن (3) و الإجمال فی المقال لو لا الاتكال علیها (4) (3) و كلاهما (5) غیر لائق بكلامه تعالى جل شأنه كما لا یخفى؛ و ذلك (6) لعدم لزوم التطویل فیما كان الاتكال على حال (7) أو مقال (8) أتی به (9) لغرض آخر (10)، و منع كون الإجمال غیر لائق بكلامه تعالى مع كونه (11) مما یتعلق به الغرض (12)،

    1. برخی از قائلین به امکان اشتراک لفظی در لغت، استعمال لفظ مشترک در قرآن کریم را محال دانسته اند.

    2. عبارت «لأجل لزوم التطویل الخ»، تعلیل برای «تُوُهِّمَ» می باشد ای: «کما تُوُهِّمَ کون استعمال المشترک فی القرآن محالاً، للزوم التطویل بلا طائلٍ».

    3. ای فی تعیین المراد من اللفظ المشترک.

    4. ای علی القرائن.

    5. ای التطویل بلا طائلٍ و الاجمال فی المقال.

    6. ای عدم استحالة استعمال اللفظ المشترک فی القرآن الکریم.

    7. ای قرینةٍ حالیّةٍ.

    8. ای قرینةٍ مقالیّةٍ.

    9. ای بذلک المقال.

    10. ای لغرضٍ آخر، غیر غرض بیان المراد من لفظ المشترک فقط حتّی یلزم التطویل بلا طائلٍ.

    11. ای الاجمال.

    12. و کذلک التطويل قد يكون موافقا للغرض، كما إذا كان المخاطب ممّن يرغب فی التكلّم معه[1] .

متن کتاب: و إلا (1) لما وقع المشتبه فی كلامه و قد أخبر فی كتابه الكریم بوقوعه (2) فیه (3) قال الله تعالى فیه (4): «مِنْهُ آیاتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ»[2] .

و ربما توهم وجوب وقوع الاشتراك فی اللغات، لأجل عدم تناهی المعانی و تناهی الألفاظ المركبات (5)، فلا بد من الاشتراك فیها (6) و هو (7) فاسد، لوضوح امتناع الاشتراك فی هذه المعانی (8)، لاستدعائه (9) الأوضاعَ الغیر المتناهیة (10)؛ و لو سلم (11)، لم یكد یجدی (12) إلا فی مقدار متناه (13)،

    1. ای ان لم یکن الاجمال لائقاً بکلامه تعالی و لم یتعلّق به غرضه تعالی.

    2. ای بوقوع المشتبه.

    3. ای فی کلامه.

    4. ای فی کتابه.

    5. به نظر می رسد ادّعای تناهی الفاظ مرکّبه صحیح نباشد، زیرا تناهی حروف دلیل بر تناهی الفاظ و کلمات مرکّب از حروف نیست،کما اینکه تناهی اعداد یک رقمی یعنی صفر تا 9 دلیل بر تناهی العداد مرکّب نمی باشد[3] .

    6. ای فلا بدّ من اشتراک الالفاظ المتناهی فی المعانی الغیر المتناهیّة، و الّا یستلزم عدم امکان تفهیم ما زاد من المعانی علی عدد الالفاظ الممکنة المتناهیة و هو کما تری.

    7. ای هذا التوهّم.

    8. ای لوضوح امتناع اشتراک الالفاظ المتناهیة فی المعانی الغیر المتناهیة.

    9. ای لاستدعاء اشتراک الالفاظ المتناهیة فی المعانی الغیر المتناهیة.

    10. و ایجاد الاوضاع الغیر المتناهیة من الواضع المتناهی، محالٌ.

    11. ای و لو سلّم انّ صدور الاوضاع الغیر المتناهیة من الواضع ممکنً بفرض الواضع هو الواجب تعالی الذی لا یتناهی[4] .

    12. ای اشتراک الالفاظ فی المعانی.

    13. یعنی در این صورت اگرچه اوضاع غیر متناهیه ممکن می باشد، ولی برای ما مفید نیست، زیرا مورد نیاز ما نیست و تنها مقدار متناهی از این اوضاع مورد نیاز ما می باشد و معلوم نیست آیا این مقدار به حدّی هست که ما را مضطرّ به اشتراک لفظی نماید یا خیر؟[5]

متن کتاب: مضافا إلى تناهی المعانی الكلیة و جزئیاتها (1) و إن كانت (1) غیر متناهیة إلا أن وضع الألفاظ بإزاء كلیاتها (1) یغنی عن وضع لفظ بإزائها (1) كما لا یخفى، مع أن المجاز باب واسع (2) (3) فافهم.

    1. ای جزئیّات هذه المعانی المتناهیة.

    2. فلا احتیاج فی تفهیم المعانی الغیر المتناهیه الی وضع الالفاظ المتناهیة لهذه المعانی حتّی یلزم المحال، بل یمکن وضع هذه الالفاظ المتناهیة لبعض المعانی، ثمّ استعمال هذه الالفاظ مجازاً فی سائر المعانی.

    3. به نظر می رسد این فرمایش مرحوم مصنّف صحیح نباشد، زیرا استعمال مجازی نیازمند مناسبت میان معنای مستعملٌ فیه و موضوعً له به گونه ای است که استعمال لفظ در این معنای مجازی، مورد پسند عرف قرار گیرد، در حالی که الفاظ متناهیه، اوضاع و موضوعٌ له های متناهی دارند و موضوعٌ له های متناهی نیز با معانی متناهیه مناسبت دارند، نه با معانی غیر متناهیه[6] .