موضوع: المقصد الاوّل: الاوامر/الفصل الثانی: فیما یتعلّق بصیغة الأمر /المبحث الثالث: فی ظهور الجمل الخبریّة المستعملة فی مقام انشاء الطلب فی الوجوب و عدمه؛ المبحث الرابع: فی ظهور صیغة الأمر فی الوجوب و عدمه

متن کتاب: هذا مع‌ أنه‌ إذا أتى‌ بها (1) فی مقام البیان‌، فمقدمات الحكمة (2) مقتضیة لحملها (1) على الوجوب‌، فإن تلك النكتة (3) إن لم تكن‌ موجبة لظهورها (2) فیه (4)‌، فلا أقل من كونها (5) موجبة لتعینه‌ (4) من بین محتملات ما هو (6) بصدده (7) (8)، فإن‌ شدة مناسبة الإخبار بالوقوع‌ مع الوجوب‌، موجبة لتعین إرادته‌ (4) إذا كان‌ (6) بصدد البیان‌ مع‌ عدم نصب قرینة خاصة على غیره (9) فافهم‌ (10).

    1. ای الجمل الخبریّة الواقعة فی مقام انشاء الطلب.

    2. ای من کون المتکلّم فی مقام البیان و عدم نصب قرینةٍ علی إرادة غیر الوجوب.

    3. ای کون المتکلّم مُخبِراً بوقوع مطلوبه‌ فی مقام‌ طلبه‌، إظهارا بأنه لا یرضى إلا بوقوعه.

    4. ای الوجوب.

    5. ای تلک النکتة.

    6. ای المتکلّم بالخبر فی مقام الإنشاء.

    7. من الوجوب أو الندب.

    8. حاصل فرمایش مرحوم مصنّف آن است که اگر إخبار از وقوع مطلوب، موجب ظهور جمله خبریّه وارد در مقام إنشاء نشده و همانطور که احتمال استعمال این جمله در وجوب وجود دارد، احتمال استعمال آن در ندب نیز وجود داشته باشد، حدّ اقل در حدّ قرینه معیِّنه عمل نموده و در صورت عدم وجود قرینه معیِّنه بر ندب، قرینه بر اراده وجوب خواهد گردید.

    9. ای غیر الوجوب.

    10. باید توجّه داشت که ثمره بحث در مبحث دوّم یعنی موضوعٌ له صیغه امر، در مبحث سوّم یعنی ظهور جمل خبریّه واقع در مقام انشاء طلب در وجوب یا عدم آن روشن می گردد؛ زیرا بنا بر قول به وضع صیغه امر برای ندب در مبحث قبل، اگر مستعملٌ فیه جمل خبریّه، انشاء طلب بوده باشد، آکد از صیغه امر نبوده و دلالت بر همان مدلول صیغه امر یعنی ندب خواهد داشت، امّا اگر مستعملٌ فیه جمل خبریّه، همان إخبار باشد ولی به داعی طلب و بعث، آکد از صیغه امر در دلالت بر طلب بوده و دلالت بر وجوب خواهد داشت که معنایی بالاتر از معنای صیغه امر یعنی ندب می باشد.

متن کتاب: المبحث الرابع‌ أنه إذا سلم‌ أن الصیغة (1) لا تكون حقیقة فی الوجوب (2)،‌ هل لا تكون (1) ظاهرة فیه (3)‌ أیضا أو تكون (4)؟‌ قیل بظهورها (1) فیه (5) (6)‌ إما لغلبة الاستعمال (7)‌ فیه (5)‌ أو لغلبة وجوده (8)‌ أو أكملیته (8)‌ و الكل‌ كما ترى‌، ضرورة أن الاستعمال (7)‌ فی الندب و كذا وجوده‌ (9) لیس بأقل‌ (10) لو لم یكن (11) بأكثر (10) (12)

    1. ای صیغة الأمر.

    2. بل تکون حقیقةً فی الجامع بین الوجوب و الندب و هو الطلب.

    3. ای ظاهرةً فی الوجوب من باب انصراف المطلق.

    4. ای او تکون الصیغة ظاهرةً فی الوجوب.

    5. ای فی الوجوب.

    6. این ظهور از باب انصراف لفظ مطلق به یکی از افراد آن می باشد که مرحوم مصنّف با عبارت بعدی به سه منشأ برای این انصراف اشاره می نمایند: غلبه استعمال در وجوب، غلبه وجود وجوب و اکملیّت وجوب نسبت به ندب.

    7. ای استعمال صیغة الأمر.

    8. ای الوجوب.

    9. ای وجود الندب.

    10. ای من استعمال صیغة الأمر فی الوجوب و وجود الوجوب.

    11. ای استعمال صیغة الأمر فی الندب و وجوده الندب.

    12. مرحوم مشکینی، علاوه بر آنکه بر ادّعای انصراف صیغه امر به وجوب به سبب غلبه وجودی وجوب نسبت به ندب، اشکال صغروی نموده و غلبه وجودی وجوب نسبت به ندب را انکار می نمایند، اشکال کبروی نیز مطرح نموده اند مبنی بر اینکه ظهور یک لفظ در فردی خاصّ از افراد معنای آن، در اثر انس ذهنی میان آن لفظ و آن فرد خاصّ از افراد معنا حاصل می شود و آنچه موجب انس ذهنی یک لفظ به فردی خاصّ از افراد معنا می شود، غلبه استعمال آن لفظ در آن فرد خاصّ می باشد، نه صرف غلبه وجودی آن فرد خاصّ نسبت به سایر افراد معنا در خارج[1] .

متن کتاب: و أما الأكملیة (1)، فغیر موجبة للظهور (2)، إذ الظهور لا یكاد یكون إلا لشدة أنس اللفظ بالمعنى بحیث یصیر (3) وجها له (4) و مجرد الأكملیة (5) لا یوجبه‌ (6) كما لا یخفى؛

    1. ای اکملیّة الوجوب من الندب.

    2. ای لظهور اللفظ المطلق فی الفرد الأکمل من أفراده.

    3. ای اللفظ.

    4. ای للمعنی.

    5. ای اکملیّة احد الافراد.

    6. ای لا یوجب شدّة انس اللفظ بالفرد الأکمل بحیث یصیر اللفظ وجهاً لذلک الفرد.