1. ای عند الاطلاق و عدم القرینة علی المرّة و لا علی التکرار.

    2. ای صیغة الأمر.

    3. ای المرّة و التکرار.

    4. لأنّ مدلول الهیئة هو النسبة الطلبیّة، لا المرّة و التکرار و مدلول المادّة هی الماهیّة لا بشرطٍ، لا الماهیّة بشرط المرّة او الماهیّة بشرط التکرار[1] .

    5.

    6. ای بالمرّة.

    7. لأنّ المطلوب فی الأمر بالطبیعة، صرف وجود الطبیعة و الطبیعة یوجد بوجود اوّل افراده.

    8. بیان شد امر نه به لحاظ مادّه و نه به لحاظ هیئت دلالت بر مرّه یا تکرار ندارد، ولی با این وجود بعضی از علماء قرائن عامه ای برای دلالت بر مرّه یا قرائن عامه ای برای دلالت بر تکرار ذکر نموده اند که بیان آن قرائن و نقد و بررسی و جمع بندی آنها از مجال بحث خارج بوده و علاقه مندان می توانند این بحث را در عدّه[3] مرحوم شیخ طوسی و الإحکام[4] آمدی پی گیری نمایند.

إن قلت: فما (17) معنى ما اشتهر من كون المصدر أصلا فی الكلام‌؟

    1. ای حکی هذا الاتّفاق.

    2. وجه اینکه سکّاکی صرفاً مصدر مجرّد از لام و تنوین را دالّ بر صرف ماهیّت می داند آن است که مصدر محلّی به الف و لام استغراق، مفید ماهیّت موجود در ضمن همه افراد آن است، مصدر محلّی به الف و لام عهد ذهنی مفید ماهیّت موجود در ضمن فردی از افراد آن است و مصدر مُنَوَّن به تنوین وحدت مفید ماهیّت موجود در ضمن فرد واحد از افراد ماهیّت می باشد.

    3. ای فی الدلالة علی المرّة أو التکرار أو عدم الدلالة علیهما.

    4. ای فی هیئة الأمر و صیغته، لا فی مادّة صیغة الأمر.

    5. صاحب فصول می فرمایند[5] : «و إنما حررنا النزاع في الهيئة لنص جماعة عليه و لأن الأكثر حرروا النزاع في الصيغة و هي ظاهرة بل صريحة فيها و لأنه لا كلام في أن المادة و هي المصدر المجرد عن اللام و التنوين لا تدل إلا على الماهية من حيث هي على ما حكى السكاكي وفاقهم عليه».

    6. ای استنتاج اختصاص النزاع فی المرّة و التکرار بصیغة الأمر لا بمادّة صیغة الأمر من اتّفاق النحویّون علی عدم دلالة المصدر المجرّد عن اللام و التنوین الّا علی الماهیّة.

    7. ای کون المصدر المجرّد عن اللام و النون، مُتَّفَقاً علی عدم دلالته الّا علی الماهیّة.

    8. ای المصدر.

    9. ای مثل سائر المشتقّات.

    10.

    11. ای کیف تکون المصدر مادّةً لسائر المشتقّات.

    12. ای فکیف المصدر بمعناه و هو الماهیّة الصرفة.

    13. ای لسائر المشتقّات.

    14.

    15. ای علی ما ذکرنا من امکان دلالة مادّة الأمر علی معنیً غیر الماهیّة مثل المرّة و التکرار و ان اجمعوا علی عدم دلالة المصدر المجرّد عن اللام و التنوین علی معنیً غیر الماهیّة.

    16. ای مادّة صیغة الأمر.

    17. عبارت «فما معنی الخ» جواب شرط مقدّر است ای: «إن لم یکن المصدر مادّةً لصیغة الأمر، فما معنی ما اشتهر من کون المصدر اصلاً فی الکلام؟».

    1. ای ما اشتهر من انّ المصدر اصلٌ فی الکلام.

    2. زیرا برخی مثل کوفیّون قائل به آن هستند که «انّ الفعل اصلٌ فی الکلام»[7] .

    3. وضع مادّه، وضع شخصی بوده و وضع هیئت، وضع نوعی می باشد، زیرا مادّه یک لفظ، جزئی و غیر قابل صدق بر کثیرین است و این هیئت لفظ است که کلّی بوده و قابل صدق بر موادّ مختلف می باشد، مثلاً وضع مادّه «ضَرب»، یعنی ضاد و راء و باء، شخصی بوده و وضع هیئت آن یعنی «فَعل» نوعی می باشد و می تواند ضمن مادّه ضاد و راء و باء محقّق شده و لفظ «ضَرب» را تشکلی دهد یا ضمن مادّه قاف و تاء و لام محقّق شده و لفظ «قتل» را تشکیل دهد؛ بر این اساس، وضع مجموع مادّه و هیئت مصدر، تابع اخسّ مقدّمتین بوده و شخصی خواهد بود و این معنای عبارت مرحوم مصنّف می باشد که می فرمایند: «انّ الذی وضع اوّلاً بالوضع الشخصی ... هو المصدر او الفعل».

    4. ای بملاحظة ذلک الشیء الذی وضع اوّلاً بالوضع الشخصی.

    5.

    6. ای تناسب ذلک الشیء الذی وضع اوّلاً بالوضع الشخصی.

    7. ای مما جمعه مع ذلک الشیء الذی وضع اوّلاً بالوضع الشخصی.

    8. ای من سائر الصیغ.

    9. ای من المصدر.

    10. ای بهیئةٍ، مثلاً مادّة الضرب متصوّرةٌ فی مصدر «الضَرب» بهیئة «الفَعل» و فی صیغة الأمر المناسبة لهذا المصدر ای «إضرِب» بهیئة «إفعِل».

    11. عبارت «و معنیً» عطف بر «لفظٍ» می باشد ای «الذی وُضِعَ اوّلاً بالوضع الشخصی، ثمّ بملاحظته وُضِعَ نوعیّاً او شخصیّاً سائر الصیغ المناسبة له مما جمعهما مادّة لفظِ و مادّة معنیً مشترکةٍ بینهما».

    12. ای علی المشهور.

    13. ای علی قول الکوفیّون.