موضوع: الشرط الثالث من شرائط العمل بالاستصحاب: الشکّ اللاحق/تعارض الاستصحاب مع سائر الامارات و الاصول /تعارض الاستصحاب مع قاعدة الفراغ

متن کتاب: و حیث إنّ مضمونها (1) لا یختصّ بالطهارة و الصلاة، بل یجری فی غیرهما كالحجّ (2)، فالمناسب الاهتمام فی تنقیح مضامینها (3) و دفع ما یتراءى من التعارض بینها (4) (5)؛ فنقول مستعینا باللّه، فإنّه ولی التوفیق:

إنّ الكلام یقع فی مواضع (6):

الموضع الأوّل أنّ الشكّ فی الشی‌ء (7) ظاهر لغة و عرفا فی الشكّ فی وجوده (8)،

    1. ای مضمون الاخبار الواردة قاعدة الفراغ و التجاوز.

    2. ای و الصوم و الاعتکاف و غیرها.

    3. ای مضامین الاخبار الواردة فی قاعدة الفراغ و التجاوز.

    4. ای بین مضامین الاخبار الواردة فی هذه القاعدة.

    5. هدف از تنقیح مضامین این روایات و دفع تعارض بدوی میان آنها آن است که گستره دلالت و شمول آنها روشن شده و معلوم گردد شامل کدامین ابواب و فروع شده و شامل کدامین ابواب و فروع نمی شوند.

    6. ای مواضع سبعة.

    7. ای تعبیر «الشکّ فی الشیء» الواردة فی الاخبار المتقدّمة مثل قوله (ع) فی موثّقة محمّد بن مسلم: «کلّ ما شککت فیه» او فی موثّقة ابن ابی یعفور: «اذا شککت فی شیءٍ من الوضوء».

    8. ای وجود الشیء.

متن کتاب: إلّا أنّ تقیید ذلك (1) فی الروایات بالخروج عنه (2) (3) و مضیه (2) (4) و التجاوز عنه (2) (5)، ربما یصیر قرینة على إرادة كون وجود أصل الشی‌ء مفروغا عنه و كون الشكّ فیه (2) باعتبار الشكّ فی بعض ما یعتبر فیه (2) شرطا أو شطرا(6).

نعم لو ارید الخروج و التجاوز عن محلّه (7)، أمكن إرادة المعنى الظاهر من الشكّ فی الشی‌ء (8). و هذا (9) هو المتعین؛ لأنّ إرادة الأعمّ من الشكّ فی وجود الشی‌ء و الشكّ الواقع فی الشی‌ء الموجود، فی استعمال واحد، غیر صحیح (10)؛ و كذا إرادة خصوص الثانی (11)؛ لأنّ مورد غیر واحد من تلك الأخبار (12) (13) هو الأوّل (14). لكن یبعد ذلك (14) فی ظاهر موثّقة محمّد ابن مسلم؛

    1. ای تقیید الشکّ.

    2. ای الشیء.

    3. مثل قوله (ع) فی روایة زرارة: «إذا خرجت من شی‌ء و دخلت فی غیره، فشكّك لیس بشی‌ء».

    4. مثل قوله (ع) فی موثّقة محمّد بن مسلم: «كلّ ما شككت فیه ممّا قد مضى، فامضه كما هو».

    5. مثل قوله (ع) فی روایة اسماعیل بن جابر: «كلّ شی‌ء شكّ فیه و قد جاوزه و دخل فی غیره، فلیمض علیه» و قوله (ع) فی موثّقة ابن ابی یعفور: «إنّما الشّكّ إذا كنت فی شی‌ء لم تجزه».

    6. فیکون من الشکّ فی صحّة الموجود ای الشکّ فی مطابقة المأتیّ به للمأمور به.

    7. ای الخروج و التجاوز عن محلّ الشیء، لا الخروج و التجاوز عن نفس الشیء.

    8. و هو الشکّ فی وجود الشیء.

    9. ای ارادة المعنی الظاهر من الشکّ فی الشیء و هو الشکّ فی وجود الشیء من اخبار قاعدة الفراغ و التجاوز.

    10. امّا لاستحالة استعمال اللفظ فی اکثر من معنیً واحد و امّا لعدم القرینة علی قول المشهور بعدم الاستحالة.

    11. ای الشکّ الواقع فی الشیء الموجود و هو الشکّ فی صحّة الشیء الموجود.

    12. ای تلک الاخبار الواردة فی قاعدة الفراغ و التجاوز.

    13. مثل روایة اسماعیل بن جابر که امام (ع) می فرمایند: «إن شكّ فی الركوع بعد ما سجد فلیمض، و إن شكّ فی السّجود بعد ما قام فلیمض» که مورد آن، شکّ در وجود رکوع و سجود است نه شکّ در صحّت در فرض مفروغٌ عنه بودن اصل وجود.

    14. ای ارادة المعنی الظاهر من الشکّ فی الشیء و هو الشکّ فی وجود الشیء.

متن کتاب: من جهة قوله: «فأمضه كما هو» (1)، بل لا یصحّ ذلك (2) فی موثّقة ابن أبی یعفور كما لا یخفى(3) (4).

لكنّ الإنصاف، إمكان تطبیق موثّقة محمد بن مسلم على ما فی الروایات (5) (6)، و أمّا هذه الموثّقة (7) فسیأتی توجیهها (8) على وجه لا تعارض الروایات (9) إن شاء اللّه تعالى.

    1. زیرا اگرچه اراده معنای ظاهر از شکّ فی الشیء یعنی شکّ در جود شیء از تعبیر «فامضه کما هو» در موثّقه محمّد بن مسلم ممکن می باشد به این صورت که گفته شود مراد از این تعبیر آن است که به شکّ خود ترتیب اثر نداده و آن را به حال خود واگذار، ولی این بر خلاف ظاهر این تعبیر بوده و بعید است که اراده شده باشد، زیرا ظاهر آن است که این تعبیر به معنای «فامضه کما هو کائنٌ» بوده و ظهور در وجود امر مشکوک در زمان سابق دارد یعنی ظهور در آن دارد که اصل وجود امر مشکوک در زمان سابق، مفروغٌ عنه بوده و شکّ، در تحقّق یا عدم تحقّق جزء یا شرطی از اجزاء و شرایط آن و به عبارتی شکّ، در صحّت آن فعل و مطابقت مأتیٌّ به با مأمورٌ به می باشد[1] .

    2. ای ارادة المعنی الظاهر من الشکّ فی الشیء و هو الشکّ فی وجود الشیء.

    3. زیرا تعبیر «إنّما الشّكّ إذا كنت فی شی‌ء لم تجزه» در ذیل این روایت، نصّ در آن است که اصل انجام فعل، مفروغٌ عنه بوده و شکّ ما در صحّت فعل می باشد.

    4. به نظر می رسد نه تنها ادّعای مرحوم مصنّف مبنی بر عدم صحّت اراده معنای ظاهر از شکّ یعنی شکّ فی وجود الشیء از موثّقه ابن ابی یعفور صحیح نیست، بلکه این موثّقه، ظهور در اراده معنای ظاهر از شکّ یعنی شکّ فی جود الشیء دارد، زیرا تعبیر «اذا شککت فی شیءٍ من الوضوء»، نصّ در شکّ در وجود جزئی از اجزاء وضو می باشد نه شکّ در صحّت آن جزء و اگرچه شکّ در وجود جزئی از اجزاء وضو به شکّ در صحّت وضو در فرض مفروغیّت اصل وجود وضو باز می گردد، ولی متعلّق شکّ در این روایت، وضو نیست تا گفته شود شکّ در این روایت به معنای شکّ در صحّت وضو استعمال گردیده است، بلکه متعلّق شکّ، جزئی از اجزاء وضو بوده و لذا شکّ به معنای شکّ در وجود شیء استعمال شده است[2] .

    5. ای علی ما فی سایر روایات الباب من ارادة معنی الظاهر من الشکّ فی الشیء و هو الشکّ فی وجود الشیء.

    6. فیکون ظهور سایر روایات الباب فی ارادة معنی الظاهر من الشکّ فی الشیء و هو الشکّ فی وجود الشیء قرینةٌ علی حمل موثّقة محمّد بن مسلم علی خلاف ظاهره.

    7. ای موثّقة ابن ابی یعفور.

    8. ای توجیه هذه الموثّقة.

    9. ای سایر روایات الباب.