موضوع: تعارض الاستصحاب مع سائر الامارات و الاصول/تعارض الاستصحاب مع قاعدة الفراغ /الموضع الخامس: هل قاعدة الفراغ و التجاوز یجری فی الشروط کما تجری فی الاجزاء؟

متن کتاب: الموضع الخامس

ذكر بعض الأساطین (1): «أنّ حكم الشكّ فی الشروط بالنسبة إلى الفراغ عن المشروط (2)، بل الدخول فیه (3) (4)، بل الكون على هیئة الداخل (5) (6)، حكم الأجزاء (7) فی عدم الالتفات، فلا اعتبار بالشكّ فی الوقت و القبلة و اللباس و الطهارة بأقسامها (8) و الاستقرار (9) و نحوها، بعد الدخول فی الغایة (10) و لا فرق (11) بین الوضوء و غیره (12)» انتهى و تبعه (13) بعض من تأخّر عنه‌ (14).

    1. همانطور که بارها گذشت مراد مرحوم مصنّف از اصطلاح «بعض الاساطین»، مرحوم کاشف الغطاء می باشد.

    2. مثل اینکه بعد از نماز، شکّ در حصول طهارت برای نماز سابق خود نماید.

    3. ای فی المشروط.

    4. مثل اینکه داخل در نماز شده و در اثناء نماز، شکّ نماید آیا با طهارت داخل در نماز شده است یا بدون طهارت.

    5. ای الداخل فی المشروط.

    6. مثل اینکه قبل از دخول در نماز، شکّ در حصول طهارت برای دخول در نماز نماید.

    7. ای حکم الشکّ فی الاجزاء.

    8. ای الطهارة عن الخبث و الطهارة عن الخبث و فی الثانی بأقسامها الثلاثة و هی الوضوء و الغسل و التیمّم.

    9. ای الطمأنینة المشروطة فی الصلاة.

    10. و هی هنا الصلاة.

    11. ای و لا فرق فی الحکم بعدم اعتبار الشکّ فی الشرط بعد الدخول فی المشروط.

    12. ای ممّا اشترط فی المشروط مثل ما سبق من الوقت و القبلة و اللباس و الاستقرار و نحوها.

    13. ای تبع کاشف الغطاء رحمه الله.

    14. کصاحب الجواهر رحمه الله.

متن کتاب: و استقرب (1) فی مقام آخر، إلغاء الشكّ فی الشرط بالنسبة إلى غیر ما دخل فیه من الغایات (2) (3).

و ما أبعد ما بینه (4) و بین ما ذكره بعض الأصحاب (5) من اعتبار الشكّ فی الشرط حتّى بعد الفراغ عن المشروط، فأوجب إعادة المشروط (6).

و الأقوى، التفصیل بین الفراغ عن المشروط، فیلغو الشكّ فی الشرط بالنسبة إلیه (7)؛ لعموم لغویة الشكّ فی الشی‌ء بعد التجاوز عنه (8)، و أمّا بالنسبة إلى مشروط آخر لم یدخل فیه (9)، فلا ینبغی الإشكال فی اعتبار الشكّ فیه (10) (11)؛

    1. ای و استقرب هذا البعض من الاساطین و هو کاشف الغطاء رحمه الله کما سبق.

    2. یعنی در صورتی که بعد از فراغ از یک عمل، شکّ در حصول شرط نسبت به آن عمل پیدا نماید، این شکّ همانطور که نسبت به عمل سابق، ملغی بوده و به آن اعتنا نمی شود، نسبت به اعمال بعدی نیز ملغی بوده و مورد اعتناء قرار نمی گیرد؛ مثلاً اگر بعد از فراغ از نماز ظهر، شکّ در حصول طهارت عند الدخول فی الصلاة پیدا نماید، این شکّ هم نسبت به نماز ظهر ملغی می باشد که در آن داخل شده است و هم نسبت به غیر آن یعنی نماز عصر که هنوز آن را نخوانده و تازه می خواهد آن را بخواند، بنا بر این نه بر او واجب است که نماز خود را با طهارت اعاده نماید و نه واجب است که برای نماز عصر خود، یقین به تحصیل طهارت نماید.

    3. تفاوت این قول با قول قبل آن است که در قول قبل، تنها یک مشروط در نظر گرفته می شد، یا بعد الفراغ، یا در اثناء و یا قبل الدخول، در حالی که این قول دو فرد از مشروط را در نظر می گیرد و در خصوص مشروط مفروغٌ عنه قائل می شود که هم نسبت به فردی از مشروط که از آن فارغ شده است و هم نسبت به فردی از مشکوک که هنوز در آن داخل نشده است، حکم به عدم اعتبار شکّ می گردد.

    4. ای بین ما ذکره کاشف الغطاء رحمه الله.

    5. کصاحب المدارک و کاشف اللثام رحمهما الله.

    6. ای مطلقاً سواء کان الشکّ قبل الدخول فی المشروط ام عند الاشتغال بالمشروط ام بعد الفراغ عن المشروط.

    7. ای فیلغو الشکّ فی الشرط بالنسبة الی المشروط المفروغ عنه، فلا یجب اعادة الصلاة الظهر المفروغ عنها بسبب الشکّ فی حصول شرط الطهارة فی هذه الصلاة.

    8. ای لعموم ادلّة قاعدة الفراغ و التجاوز الدالّة علی لغویّة الشکّ فی الشیء بعد التجاوز عنه، للشکّ فی الشیّ بلحاظ الشکّ فی حصول شرطه.

    9. ای بالنسبة الی مصداقٍ آخر من المشروط الذی لم یدخل فیه مثل الصلاة العصر الآتیة الذی لم یدخل فیها بعدُ.

    10. ای فی الشرط.

    11. فیجب الاعتناء بالشکّ فی الشرط بالنسبة الی مشروطٍ لم یدخل فیه بتحصیل الشرط، ثمّ الدخول فی المشروط؛ فیجب علیه مثلاً تحصیل الطهارة، ثمّ الدخول فی صلاة العصر.

متن کتاب: لأنّ الشرط المذكور من حیث كونه شرطا لهذا المشروط (1)، لم یتجاوز عنه، بل محلّه باق (2)، فالشكّ فی تحقّق شرط هذا المشروط (2)، شكّ فی الشی‌ء قبل تجاوز محلّه.

و ربما بنى بعضهم (3) ذلك (4) على أنّ معنى عدم العبرة بالشكّ فی الشی‌ء بعد تجاوز المحلّ (5)، هو البناء على الحصول (6) مطلقا و لو لمشروط آخر (7)، أو یختصّ (8) بالمدخول (9)؛

    1. ای لهذا المصداق من المشروط الذی لم یدخل فیه.

    2. زیرا فرض آن است که این مشروط هنوز محقّق نشده و لذا شکّ در مشروط به لحاظ شکّ در حصول شرط آن، شکّ در شیء قبل التجاوز عن محلّه خوهد بود.

    3. مراد از این بعض، مرحوم کاشف الغطاء می باشد.

    4. ای القول بلغویة الشك و عدم لغويته بالنسبة الى المشروط الذی لم یدخل فیه بعدُ.

    5. ای فی اخبار قاعدة الفراغ و التجاوز.

    6. ای علی حصول الشیء المشکوک.

    7. یعنی اینکه گفته شود مقتضای قاعده فراغ در صورت شکّ در حصول شرط یک شیء، بعد از فراغ از یکی از مصادیق آن شیء، آن است که این شکّ مطلقاً اعتبار ندارد، چه نسبت به مصداقی از مشروط که شاکّ از آن فارغ شده است و چه نسبت به مصداق های بعدی مشکوک که شاکّ هنوز به آنها داخل نشده است؛ در این صورت واضح است که حکم می شود به لغویّت شکّ نسبت به مشروطی که شاکّ هنوز به آن داخل نشده است.

    8. ای او یختصّ معنى عدم العبرة بالشكّ فی الشی‌ء بعد تجاوز المحلّ.

    9. یعنی اینکه گفته شود مقتضای قاعده فراغ در صورت شکّ در حصول شرط یک شیء، بعد از فراغ از یکی از مصادیق آن شیء آن است که این شکّ، صرفاً نسبت به مصداقی از مشروط که شاکّ از آن فارغ شده است، اعتبار ندارد، نه نسبت به مصادیق بعدی مشکوک که شاکّ هنوز به آنها داخل نشده است؛ در این صورت واضح است که حکم می شود به عدم لغویّت شکّ و لزوم اتیان شرط مشکوک نسبت به مشروطی که شاکّ هنوز به آن داخل نشده است.