موضوع: الکلام فی احکام التعارض/المقام الثانی: فی التراجیح /المقام الثانی: فی الاخبار العلاجیّة

متن کتاب: الثانی عشر (1): ما عنه (2) بسنده (3) الموثّق عن محمّد بن مسلم: «قال (4): قلت لأبی عبد اللّه علیه السّلام: ما بال أقوام یروون عن فلان و فلان عن رسول اللّه صلى اللّه علیه و آله و سلّم، لا یتّهمون بالكذب، فیجی‌ء منكم خلافه؟

قال: إنّ الحدیث یُنسَخ كما یُنسَخ القرآن»[1] (5).

    1. ای من الاخبار الواردة فی احکام المتعارضین المعبّر عنها بالاخبار العلاجیّة.

    2. ای عن الکافی.

    3. ای بسند الکافی.

    4. ای قال محمّد بن مسلم.

    5. اگرچه دلیل منسوخ به حسب ظاهر به لحاظ زمان، اطلاق دارد، ولی نسخ به معنای بیان انتهاء امد و زمان حکم سابق از زمان صدور دلیل ناسخ می باشد؛ بنا بر این مراد حضرت آن است که همانطور که گاه آیات قرآن، نسخ می شوند، روایات پیامبر اکرم (ص) نیز نسخ می شوند، نه به این معنا که حکم سابق نقض می شود، بلکه به این معنا که زمان حکم سابق و به عبارتی تاریخ مصرف آن بیان می گردد.

متن کتاب: الثالث عشر (1): ما بسنده‌ (2) (3) الحَسَن عن أبی حیون مولى الرضا (4) علیه السّلام عنه (5): «إنّ فی أخبارنا محكما كمحكم القرآن و متشابها كمتشابه القرآن، فردّوا متشابهها (6) إلى محكمها (7) (8)، و لا تتّبعوا متشابهها (6) دون محكمها (7)، فتضلّوا»[2] .

الرابع عشر (1): ما عن معانی الأخبار بسنده (9) عن داود بن فرقد: «قال: سمعت أبا عبد اللّه علیه السّلام یقول: أنتم أفقه الناس إذا عرفتم معانی كلامنا، إنّ الكلمة لتنصرف على وجوه، فلو شاء إنسان، لصرف كلامه كیف شاء و لا یكذب»[3] .

و فی هاتین الروایتین (10) الأخیرتین دلالة على وجوب الترجیح بحسب قوّة الدلالة (11) (12).

هذا ما وقفنا علیه من الأخبار الدالّة على التراجیح (13).

    1. ای من الاخبار الواردة فی احکام المتعارضین المعبّر عنها بالاخبار العلاجیّة.

    2. ای بسند الکافی.

    3. به نظر می رسد این إسناد مرحوم مصنّف صحیح نباشد، زیرا این روایت را مرحوم شیخ کلینی در کافی نقل نکرده است، بلکه مرحوم شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا (ع) به سند خود از جناب ابی حیّون ذکر نموده است.

    4. «مَولی»، اسم مفعول از ولایت بوده و در لغت به معنای کسی است که ولایت دیگری بر سر او استوار است و در اصطلاح روایات به معنای برده آزاد شده می باشد، لذا تعبیر «مولی الرضا (ع)» به معنای برده آزاد شده امام رضا (ع) می باشد.

توجّه به این نکته ضروری است که بسیاری از روات شیعه، از آزاد شدگان ائمّه (ع) هستند، مخصوصاً امام سجّاد (ع) که طبق نقل تاریخ، بالای 4 هزار برده را خریداری، تربیت و آزاد نمودند و بخش عمده این بردگان آزاد شده حضرت، بعد ها حلقه اوّل درس پر جمعیّت امام باقر (ع) و امام صادق (ع) را تشکیل دادند.

    5. ای عن الرضا (ع).

    6. ای متشابه اخبارنا.

    7. ای الی محکم اخبارنا.

    8. ای بحمل المتشابه علی المحکم و التصرّف فی ظاهر المتشابه بقرینة المحکم.

    9. ای بسند معانی الاخبار.

    10. ای روایة ابی حیّون و روایة داوود بن فرقد.

    11. زیرا روایت سیزدهم دلالت بر وجوب ترجیح روایت محکم بر روایت متشابه دارد و از آنجا که دلالت روایت محکم قوی تر از دلالت روایت متشابه می باشد، لذا این روایت، قوّت دلالت را یکی از مرجّحات قرار داده است؛

همچنین حضرت در روایت چهاردهم می فرمایند: «فلو شاء انسانٌ، لصرف کلامه حیث شاء و لا یکذب» و این اشاره به آن است که در صورت تعارض دو کلام از یک شخص، نباید هر دو کلام را حمل بر اراده ظاهر نمود تا کذب یکی از دو کلام لازم آید، بلکه می توان با حمل ظاهر بر اظهر و یا حمل ظاهر بر نصّ، میان آن دو جمع نمود به گونه ای که کذب هیچکدام از دو کلام لازم نیاید، لذا این روایت نیز، قوّت دلالت را یکی از مرجّحات قرار داده است.

    12. به خلاف روایات قبلی که در صدد بیان مرجّحات مربوط به صدور و سند مثل ترجیح به صفات راوی و یا مرجّحات مربوط به جهت صدور و تقیّه ای بودن یا تقیّه ای نبودن مثل موافقت و مخالفت با عامّه بودند، نه مرجّحات دلالی.

    13. ای علی المرجّحات.