موضوع: المقام الثانی: فی الاخبار العلاجیّة/علاج تعارض الاخبار العلاجیّة /علاج تعارض مقبولة عمرو بن حنظلة و مرفوعة زرارة

متن کتاب: إذا عرفت ما تلوناه علیك (1)، فلا یخفى علیك أنّ ظواهرها (2) متعارضة، فلا بدّ من علاج ذلك (3) (4).

و الكلام فی ذلك (5) یقع فی مواضع:

الأوّل: فی علاج تعارض مقبولة ابن حنظلة و مرفوعة زرارة حیث إنّ الاولى (6) صریحة فی تقدیم الترجیح بصفات الراوی على الترجیح بالشهرة، و الثانیة (7) بالعكس (8) و هی (9) و إن كانت ضعیفة السند (10) إلّا أنّها (9) موافقة لسیرة العلماء فی باب الترجیح؛

    1. ای من الاخبار العلاجیّة الاربعة عشر.

    2. ظواهر هذه الاخبار العلاجیّة.

    3. ای تعارض ظواهرها.

    4. باید توجّه داشت که ادّعای تعارض اخبار علاجیّه و لزوم جمع بین آنها بنا بر مبنای کسانی صحیح است که مرجّحات را منحصر در مرجّحات منصوصه بدانند، امّا بنا بر قول به تعدّی به مرجّحات غیر منصوصه و مرجّح دانستن مطلق ظنّ به ترجیح، از تمامی این روایات الغاء خصوصیّت شده و اساساً تعارضی بین این روایات وجود نخواهد داشت، بلکه این روایات صرفاً اموری را بیان می نمایند که موجب ظنّ به ترجیح می شوند و لذا عدم ذکر بعضی از این مرجّحات در برخی از این اخبار و یا تقدیم و تأخیر آنها، موجب تعارض این روایات نخواهد گردید[1] .

    5. ای فی علاج تعاض ظواهر الاخبار العلاجیّة.

    6. ای مقبولة ابن حنظلة.

    7. ای مرفوعة زرارة.

    8. ای صریحةٌ فی تقدیم الترجیح بالشهرة علی الترجیح بصفات الراوی.

    9. ای الروایة الثانیة و هی مرفوعة زرارة.

    10. لکنها مرفوعةً ای مرسلةً.

متن کتاب: فإنّ طریقتهم (1) مستمرّة على تقدیم المشهور على الشاذّ (2) و المقبولة (3) و إن كانت مشهورة بین العلماء حتّى سمّیت مقبولة، إلّا أنّ عملهم (1) على طبق المرفوعة (4) و إن كانت (4) شاذّة من حیث الروایة؛ حیث لم توجد (4) مرویة فی شی‌ء من جوامع الأخبار المعروفة و لم یحكها (4) إلّا ابن أبی جمهور عن العلّامة مرفوعة إلى زرارة (5).

إلّا أن یقال: إنّ المرفوعة (6) تدلّ على تقدیم المشهور روایة على غیره، و هی (7) هنا المقبولة (8). و لا دلیل على الترجیح بالشهرة العملیة (9)؛

    1. ای العلماء.

    2. ای و ان کان الخبر الشاذّ راجحاً من حیث صفات الراوی.

    3. ای مقبولة ابن حنظلة.

    4. ای مرفوعة زرارة.

    5. حاصل مطلب آن است که هر کدام از این دو روایت، یک مرجّح دارند: مقبوله عمر بن حنظله شهرت روائی دارد و مرفوعه زراره، شهرت عملی و لذا این دو مرجّح تعارض و تساقط نموده و در فرض عدم ترجیح، حکم به تخییر می گردد.

به نظر می رسد این فرمایش مرحوم مصنّف صحیح نباشد، زیرا بحث از ترجیح در صورتی مطرح می شود که دو حجّت با یکدیگر تعارض نموده باشند، در حالی که این دو روایت، هر دو به لحاظ سند ضعیف هستند و آنچه جابر ضعف سند می باشد، شهرت عملی است، نه صرف شهرت روایی و لذا از آنجا که مقبوله ابن حنظله، صرفاً شهرت روایی داشته و به لحاظ عملی، مورد اعراض مشهور فقهاء قرار گرفته است امّا مرفوعه زرارة، اگرچه شهرت روایی ندارد، ولی شهرت عملی داشته و مورد عمل مشهور فقهاء واقع شده است، لذا مقبوله ابن حنظله حجّت نمی باشد و ضعف سند مرفوعه زراره نیز به عمل مشهور جبران گردیده و بلا معارض حجّت خواهد بود.

    6. ای مرفوعة زرارة.

    7. ای المشهور روایةً.

    8. ای مقبولة ابن حنظلة.

    9. به نظر می رسد این فرمایش مرحوم مصنّف صحیح نباشد، زیرا اگرچه آنچه در اخبار علاجیّه به عنوان مرجّح قرار داده شده است، شهرت روایی است نه شهرت عملی، ولی این در فرض تعارض خبرین می باشد، در حالی که همانطور که گذشت، در صورتی که هر دو خبر ضعیف بوده و تنها یکی از خبرین، شهرت عملی داشته باشد، تنها همان خبر حجّت بوده و تعارضی وجود نخواهد داشت تا بحث از ترجیح مطرح شود؛

به عبارت دیگر در ما نحن فیه، شهرت عملیّه مرجّح مرفوعه زراره نیست تا گفته شود دلیلی بر مرجِّح بودن شهرت عملیّه وجود ندارد، بلکه شهرت عملیّه جابر ضعف سند مرفوعه زراره قرار داده شده و آن را بلا معارض حجّت قرار می دهد، نه آنکه باعث ترجیح مرفوعه زراره بر مقبوله ابن حنظله گردد.

متن کتاب: مع أنّا نمنع (1) أنّ عمل المشهور على تقدیم الخبر المشهور روایة على غیره (2) إذا كان الغیر (2) أصحّ منه (3) من حیث صفات الراوی، خصوصا صفة الأفقهیة (4).

    1. حاصل این فرمایش مرحوم مصنّف آن است که ما قبول نداریم که عمل مشهور بر طبق مرفوعه زرارة بوده و موجب ترجیح آن گردد، زیرا مفاد مرفوعه زراره، تقدیم خبر مشهور بر خبر شاذّ است مطلقاً حتّی در صورتی که خبر شاذّ به لحاظ صفات راوی، بر خبر مشهور، راجح بوده باشد، در حالی که مشهور تنها در صورتی خبر مشهور روایةً را بر خبر شاذّ مقدّم می نمایند که خبر مشهور روایةً، به لحاظ صفات راوی نیز راجح بر خبر شاذّ باشد و یا آنکه خبرین به لحاظ صفات راوی مساوی باشند، امّا در صورتی که خبر شاذّ به لحاظ صفات راوی، راجح باشد، مشهور خبر شاذّ را مقدّم می نمایند؛ لذا نه تنها عمل مشهور بر طبق مرفوعه زراره نبوده آن را ترجیح نمی دهد، بلکه بر طبق مقبوله عمر بن حنظله بوده و مقبوله عمر بن حنظله دو مرجّح خواهد داشت: یکی شهرت روایی و یکی شهرت عملی و در مقابل، مرفوعه زراره هیچ مرجّحی نداشته و مطلقاً مرجوح می باشد و لذا مقبوله عمر بن حنظله بر مرفوعه زراره ترجیح داده می شود.

گفته می شود اگرچه این اشکال مرحوم مصنّف وارد است، ولی دقیق نیست و باید به بیان دیگری مطرح شود و آن اینکه ما قبول نداریم که عمل مشهور بر طبق مرفوعه زراره بوده و موجب جبران ضعف سند مرفوعه زراره شده و آن را بلا معارض حجّت قرار دهد، زیرا مفاد مرفوعه زراره، تقدیم خبر مشهور بر خبر شاذّ است مطلقاً حتّی در صورتی که خبر شاذّ به لحاظ صفات راوی، بر خبر مشهور، راجح بوده باشد، در حالی که مشهور تنها در صورتی خبر مشهور روایةً را بر خبر شاذّ مقدّم می نمایند که خبر مشهور روایةً، به لحاظ صفات راوی نیز راجح بر خبر شاذّ باشد و یا آنکه خبرین به لحاظ صفات راوی مساوی باشند، امّا در صورتی که خبر شاذّ به لحاظ صفات راوی، راجح باشد، مشهور خبر شاذّ را مقدّم می نمایند؛ لذا نه تنها عمل مشهور بر طبق مرفوعه زراره نبوده و آن را بلا معارض حجّت قرار نمی دهد، بلکه بر طبق مقبوله عمر بن حنظله است و جابر ضعف سند مقبوله عمر بن حنظله بوده و آن را بلا معارض حجّت قرار خواهد داد[2] .

    2. ای غیر المشهور روایةً و هو الخبر الشاذّ.

    3. ای من المشهور روایةً.

    4. زیرا ای چه بسا فردی که در عین اورعیّت و اعدلیّت، افقه نیز بوده و تخصّص بیشتری در فقه دارد، وجه قوّتی را در روایت شاذّ دیده که به جهت همین وجه قوّت، روایت شاذّ را روایت نموده و روایت مشهور را روایت ننموده است، وجهی که مشهور به جهت دانش کمتری که در علم فقه دارند، واقف به آن نبوده اند.