درس خارج فقه استاد سید علی محقق‌داماد
96/08/06
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: كتاب النكاح/نكاح المتعة /کارکردهای نکاح متعه
اشاره
در ادامه بحث جلسه قبل مبنی بر استبعاد بعضی از علما نسبت به مسأله مذکور، حضرت استاد در این جلسه به مسأله زمینه و کارکردهای حکم ازدواج موقت پرداخته‌اند. ایشان با تکیه بر این مقدمه به این نکته می‌پردازند که با توجه به این که اصل ازدواج موقت هنوز حتی در بین شیعیان به صورت متعارف در نیامده است، بنابراین نمی‌توان عرفی را به عنوان عرف مرجع در این مسأله به حساب آورد. در نتیجه استبعاداتی که با تکیه بر عرف، موجب انکار حکم مزبور شده است محلی از اعراب ندارد.
همانطور که در جلسه قبل اشاره شد علیرغم اینکه این حکم مطابق با سه روایت که به لحاظ سند و دلالت صحیح است، اما برخی از فقها با تکیه بر سلسله‌ای از استبعادات و وجوه ظنّیه فتوا به خلاف داده‌اند. ما درباره تمام ادله مطرح شده گفتگو کردیم. اما در هر حال به نظر می‌رسید در این باب توضیحاتی لازم است که بدان می‌پردازیم.
اول
خداوند متعال بر نوع بشر منّت گذاشته است و همانطور که بشر را خلق نموده، ازواج را خلق نموده است.
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: ﴿هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِيَسْكُنَ إِلَيْهَا﴾[1] . مشابه مضمون این آیه، آیات متعددی وجود دارد. مثلا در آیه 21 سوره روم می‌فرماید ﴿وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَوَدَّةً وَرَحْمَةً﴾[2] که این نشان می‌دهد که نیاز به همسر صرفا به مسأله جنسی محدود نیست بلکه انسان به لحاظ روحی و روانی به همسر نیاز دارد.
دوم
خداوند در انسان‌ها نیاز جنسی را برای بقای نوع انسان قرار داده است. اگر این نیاز نبود، نسل انسان باقی نمی‌ماند. اگر چه در ابتدای خلقت انسان از طین خلق شد اما در ادامه، نسل انسان به وسیله نیروی جنسی حفظ می‌شود.
سوم
باید توجه کرد که در تمام اقوام و ملل مسأله ازدواج برای رسیدگی به همین هدف عام وجود دارد. در اسلام هم از یک سو اصل ازدواج تشریع شده است و از سوی دیگر شدیدا با روابط جنسی خارج از قاعده مخالفت ابراز شده است. در قرآن کریم می‌خوانیم : ﴿محصنین غیر مسافحین و لا متخذی اخدان﴾[3] بنابراین روابط جنسی نباید به صورت خارج از قاعده ازدواج و زنا و یا به صورت دوستی نباشد بلکه باید این مسأله روی قانون مشخص ازدواج باشد.
چهارم
ازدواج موقت به عنوان یک استثنای قانونی برای روابط جنسی، تنها اختصاص به مسلمانان دارد. این مسأله در صدر اسلام مورد استنکار قرار گرفت و نفی شد ولی ائمه شیعه (صلوا‌ت‌الله علیهم) بر اثباتش اصرار کردند و بنابراین ازدواج موقت در شیعه قطعا شرعی است. در ابتدای بحث ازدواج موقت به مناسبت اختلافات اهل سنت و شیعه، درباره مشروعیت این موضوع مسأله بحث شد.
پنجم
در عین اینکه بر تشریع این مسأله در شیعه تأکید داریم اما باید در نظر داشت که ازدواج موقت راه حلی برای خروج از وضعیت اضطراری است. گاهی اوقات برخی از احکام از ابتدای تشریع، مقیّد به اضطرار شده است؛ مثلا در اکل میته از ابتدا باید احراز اضطرار شود تا حکم به جواز صادر شود. البته اضطرار در ازدواج موقت از این نوع نیست و حکم، مقیّد به اضطرار نشده است. بلکه منظور ما این است که زمینه و حکمت تشریع برای موارد استثنائی است. تأکید ائمه و مستحب دانستن این حکم از سوی ائمه برای زنده کردن این حکم و رغما لأنف مخالفان بوده است. البته انسان برای رسیدن به آرامش نیاز به ازدواج دائم دارد ولی برای رفع برخی موانع این حکم تشریع شده است.
ششم
اطلاق این حکم ممکن است مورد سوء استفاده قرار گیرد ولی حکم به صورت عام وارد شده است تا زن و مرد با تکیه بر عقل خودشان وضعیت مناسب را تشخیص دهند.
هفتم
سوء استفاده از این حکم اگر چه حرام نیست ولی آثار روانی منفی بر زندگی فرد دارد. چرا که این کار موجب اعتیاد برای فرد می‌شود و فرد را نسبت به خانواده خودش بی احساس می‌کند.
اما در عین حال باید در نظر داشت که امکان ازدواج دائم نیز برای همه وجود ندارد. این مشکل برای طلاب وجود داشت که طلبه‌ها برای خواندن دروس مختلف به حوزه می‌آمدند. در آن دوره دروس حوزوی اختصاص به علوم دینی نداشت و حوزه به عنوان دانشگاهی برای علوم مختلف کارکرد داشت. طلبه‌ای که برای تحصیل به حوزه می‌آمد تا زمانی که درس می‌خواند امکان ازدواج دائم نداشت و به واسطه ازدواج موقت می‌توانست نیاز جنسی را پاسخ گوید. مردم عادی که متوجه این زمینه نبودند، تصور می‌کردند که ازدواج موقت تنها به طلبه‌ها اختصاص دارد؛ در صورتی که اینطور نیست. باید توجه داشت که طلاب حوزه علمیه در زمان ارتحال مرحوم حاج شیخ حدود 500 طلبه بیشتر نبودند. اما این تعداد امروز رشد کرده است. علاوه بر این تعداد، دانشجویان دانشگاه‌ها هم به این تعداد اضافه شده است. البته دنیای امروز با بحث آزادی جنسی و ارتباط آزاد زن و مرد پیش از ازدواج، این مشکل را حل کرده است. ولی در اسلام این مسأله نفی شده است و همان آزادی جنسی ولی با در نظر گرفتن محدودیت‌ها و قیود به صورت قانونی در آمده است تا مشکلاتی همچون مسأله اختلاط میاه به وجود نیاید.
هشتم
علیرغم اهمیت این موضوع اما هنوز حتی در جامعه شیعه هم این مسأله به صورت یک کار متعارف در نیامده است و نوعا حالتی مخفی دارد. وقتی وضعیت حتی در جامعه شیعه چنین است، پس ما اساسا عرف عام مرجعی نداریم که بتوانیم با تمسک به آن برخی از احکام این موضوع را بعید بدانیم و یا انکار کنیم. برای همین ممکن است که در زمینه مسأله مورد بحث هم روزی این مسأله به صورتی کاملا متعارف دربیاید و مرد و زن بتوانند به صورت کاملا برنامه ریزی شده مسأله متعه را انجام بدهند.
