درس خارج فقه استاد سید علی محقق‌داماد

موضوع: كتاب النكاح/النشوز /تعریف

مسأله 1

وهو في الزوجة خروجها عن طاعة الزوج الواجبة عليها من عدم تمكين نفسها وعدم إزالة المنفرات المضادة للتمتع والالتذاذ بها، بل وترك التنظيف والتزيين مع اقتضاء الزوج لها ، وكذا خروجها من بيته من دون إذنه وغير ذلك ، ولا يتحقق النشوز بترك طاعته فيما ليس بواجبة عليها ، فلو امتنعت من خدمات البيت وحوائجه التي لا تتعلق بالاستمتاع من الكنس أو الخياطة أو الطبخ أو غير ذلك حتى سقي الماء وتمهيد الفراش لم يتحقق النشوز.[1]

خداوند متعال در شرع مقدس اسلام حقوق اجتماعی بسیاری قرار داده است به گونه‌ای که در بعضی از روایات ذکر شده است که مؤمن بر مؤمن 30 حق دارد. حتی در رسالة الحقوق امام سجاد حقوق مختلفی مطرح شده است. و اگر در کشوری این حقوق جاری شود، نمونه آرمان‌شهر به صورت عینی خواهد بود. از جمله این حقوق، حقوق خاص بین زن و شوهر است. در ابتدای کتاب النکاح در وسائل در ابواب مقدمات النکاح مسائل بسیاری در رابطه با این حقوق مطرح شده است. در دوره‌ای مرحوم علامه مجلسی این روایات را به زبان فارسی برای عموم نوشتند. اما امروزه متأسفانه تحت تأثیر فرهنگ‌های دیگر قرار گرفتیم.

لسان برخی از این روایت، وعد است و می‌گوید اگر چنین باشد، ثواب دارد یا نتیجه آن بهشت است که دلالت بر ثواب دارد. اما برخی از این روایات دلالت بر وجوب دارد.

در مورد زن‌ها به صورت عام در قرآن ذکر شده است که ﴿و عاشروهنّ بالمعروف﴾.

ایشان وقتی در متن تحریر شروع به بحث می‌کنند می‌فرماید:

ممکن است علت این باشد که حالت عصیانش بیشتر است و لذا بیشتر نیاز به کنترل دارد. و لذا حق بیشتری برای مرد قرار داده است.

و من حقه علیها أن تطیعه و لا تعصیه

در روایات متعدّدی این تعبیر وارد شده است.

از جمله در روایت 1 باب 79 (معتبره محمد بن مسلم):

( 25300 ) محمد بن يعقوب ، عن عدة من أصحابنا ، عن أحمد بن محمد ، عن ابن محبوب ، عن مالك بن عطية ، عن محمد بن مسلم ، عن أبي جعفر ( عليه السلام ) قال : جاءت امرأة إلى النبي (صلى الله عليه وآله ) فقالت : يا رسول الله ، ما حق الزوج على المرأة ؟ فقال له: ان تطيعه ، ولا تعصيه ولا تصدق من بيته إلا باذنه ، ولا تصوم تطوعا الا باذنه ، ولا تمنعه نفسها وان كانت على ظهر قتب، ولا تخرج من بيتها إلا باذنه ، وان خرجت بغير اذنه لعنتها ملائكة السماء وملائكة الأرض وملائكة الغضب وملائكة الرحمة حتى ترجع إلى بيتها ، قالت : يا رسول الله ، من أعظم الناس حقا على الرجل ؟ قال : والده ( قالت : فمن ) أعظم الناس حقا على المرأة ؟ قال : زوجها ، قالت : فمالي عليه من الحق مثل ماله على ؟ قال : لا ، ولا من كل مأة واحدة ، الحديث .

ورواه الصدوق بإسناده عن الحسن بن محبوب نحوه.[2]

در روایت دوم همین باب میخوانیم:

( 25301 ) وعنهم ، عن أحمد ، عن الجاموراني ، عن ابن أبي حمزة ، عن عمرو بن جبير العزرمي ، عن أبي عبد الله ( عليه السلام ) قال : جاءت امرأة إلى رسول الله ( صلى الله عليه وآله ) فقالت يا رسول الله ما حق الزوج على المرأة ؟ فقال : أكثر من ذلك ، قالت : فخبّرني عن شئ منه، قال : ليس لها أن تصوم إلا باذنه، يعني تطوعا ولا تخرج من بيتها ( غير اذنه ) عليها أن تطيب بأطيب وتلبس أحسن ثيابها وتزين بأحسن زينتها وتعرض نفسها عليه غدوة وعشية ، وأكثر من ذلك حقوقه عليها.

البته سند این روایت به واسطه عمرو بن جبیر تضعیف شده است، چرا که او مجهول است. ابن أبی حمزه هم اگر چه از سران واقفیه است اما عرض کردیم که به نظر می‌رسد روایات او معتبر است. اما در هر حال بحث «أن تطیعه» به صراحت در این روایت ذکر نشده است[3] .