درس خارج فقه استاد سید علی محقق‌داماد

موضوع: كتاب النكاح/النشوز /خرج زن از منزل

خلاصه:

در این جلسه حضرت استاد به بررسی اجمالی روایات دالّ بر عدم حق خروج زوجه از منزل بدون اذن زوج میپردازند و در این رابطه 9 روایت را مطرح مینمایند.

اشاره

گفتگو در این فراز بود که «و لا تخرج من بیتها الا باذنه و لو الی اهلها او فی عزائه.» در جلسه گذشته روایتی را از عبدالله بن سنان از امام صادق(ع) خواندیم. اگر چه این روایت اختصاص به مواردی دارد که نهی از طرف شوهر وجود داشته باشد. البته اگر جایی نهی نباشد، آیا در عین حال خروج از بیت احتیاج به اذن شوهر دارد یا نه؟ این مورد بیشتر برای زن‌ها عامّ البلوی است.

روایات مسأله

در رابطه با این مطلب روایات متعددی داریم که دلالت می‌کند بر این موضوع دارد. از جمله این روایات معتبره محمد بن مسلم است:

( 25300 ) 1 - محمد بن يعقوب ، عن عدة من أصحابنا ، عن أحمد بن محمد ، عن ابن محبوب ، عن مالك بن عطية ، عن محمد بن مسلم ، عن أبي جعفر ( عليه السلام ) قال : جاءت امرأة إلى النبي ( صلى الله عليه وآله ) فقالت : يا رسول الله ، ما حق الزوج على المرأة ؟ فقال لها: ان تطيعه ، ولا تعصيه ولا تصدق من بيته إلا باذنه ، ولا تصوم تطوعا الا باذنه ، ولا تمنعه نفسها وان كانت على ظهر قتب، ولا تخرج من بيتها إلا باذنه ، وان خرجت بغير اذنه لعنتها ملائكة السماء وملائكة الأرض وملائكة الغضب وملائكة الرحمة حتى ترجع إلى بيتها.... . [1]

در رابطه با این روایت تشکیک بعضی از اعلام را نقل نمودیم و عرض کردیم حمل بر استحباب این روایت دلیل می‌خواهد و اگر در یک یا دو مورد از جملات این روایت دلیل بر استحباب پیدا کردیم، دلیل ندارد که در موارد دیگر هم حمل بر استحباب کنیم. بنابراین ظهور امر در وجوب و ظهور نهی در حرمت است و بحث خروج از منزل شدیدا مورد نهی قرار گرفته است. ضمن اینکه باید در نظر داشت آنچه در کلام برخی از آقایان به عنوان لوازم حرمت خروج زن از منزل، بدون اذن شوهر ذکر شده است، استبعاداتی است که محلّی از اعراب ندارد.

در روایت دیگری از ابن أبی حمزه می‌خوانیم:

( 25301 ) وعنهم ، عن أحمد ، عن الجاموراني ، عن ابن أبي حمزة ، عن عمرو بن جبير العزرمي ، عن أبي عبد الله ( عليه السلام ) قال : جاءت امرأة إلى رسول الله ( صلى الله عليه وآله ) فقالت يا رسول الله ما حق الزوج على المرأة ؟ فقال : أكثر من ذلك ، قالت : فخبرني عن شئ منه ، قال : ليس لها أن تصوم إلا باذنه ، يعني تطوعا ولا تخرج من بيتها ( بغير اذنه)....

البته سند این روایت به واسطه عمرو بن جبیر ضعیف است. روایت دیگری از طرق عامه نقل شده است که می‌فرماید:

قال: رأیت امرأة أتت إلى النبی(صلى الله علیه وآله)وقالت: یا رسول الله(صلى الله علیه وآله) ما حقّ الزوج على زوجته؟ قال: «حقّه علیها أن لا تخرج من بیتها إلاّ بإذنه، فإن فعلت لعنها الله، وملائکة الرحمة، وملائکة الغضب; حتّى تتوب، أو ترجع...»[2]

بعضی از علما فرموده‌اند به این روایت نمی‌شود استدلال کرد، ایشان فرمودند «قد عرفت»، ولی چنین مسأله‌ای در بیان ایشان نیست. البته ممکن است بحث در ذیل روایت باشد که می‌فرماید و ان کان ظالما. ما اشاره کردیم که آیا ظلم شوهر مبرّر خلاف شرع دیگری می‌شود؟ مثلا اگر کسی دزدی کرد، به معنای جواز دزدی از منزل او است؟ برخورد با هر ظلمی راه خودش را دارد. حال اگر ظلم انجام داد که مفروض خودش را دارد، راه حل این مسأله رجوع به حاکم است و نمی‌توان با استناد به این بحث، این روایت را کنار گذاشت.

روایت چهارم در این باره می‌فرماید:

( 25310 ) 6 - وبإسناده عن شعيب بن واقد ، عن الحسين بن زيد ، عن جعفر بن محمد عن آبائه ( عليهم السلام ) - في حديث المناهي - قال : نهى رسول الله ( صلى الله عليه وآله ) ان تخرج المرأة من بيتها بغير اذن زوجها ، فان خرجت ، لعنها كل ملك في السماء وكل شئ تمر عليه من الجن والإنس حتى ترجع إلى بيتها ، ونهي أن تتزين لغير زوجها فان فعلت كان حقا على الله أن يحرقها بالنار.[3]

بر این اساس یکی از مناهی پیامبر(ص) این بود که زن بدون اجازه همسرش از خانه خارج شود.

همچنین در روایت دیگری می‌خوانیم:

( 25456 ) 6 - وبإسناده عن حماد بن عمرو وأنس بن محمد ، عن أبيه ، عن جعفر بن محمد ، عن آبائه ( عليهم السلام ) - في وصيه النبي ( صلى الله عليه وآله ) لعلي ( عليه السلام ) - قال : ... ولا تخرج من بيت زوجها إلا بإذنه ، فان خرجت بغير اذنه لعنها الله عز وجل وجبرئيل وميكائيل ، ولا تعطي من بيت زوجها شيئا إلا باذنه ، ولا تبيت وزوجها عليها ساخط وإن كان ظالما لها .[4]

روایت ششم در این باره می‌فرماید:

( 25457 ) 7 - وفي ( عيون الأخبار ) : عن علي بن عبد الله الوراق ، عن محمد بن أبي عبد الله ، عن سهل بن زياد ، عن عبد العظيم بن عبد الله الحسني ، عن محمد بن علي الرضا عن آبائه ، عن علي ( عليهم السلام ) قال : دخلت أنا وفاطمة على رسول الله ( صلى الله عليه وآله ) فوجدته يبكي بكاءا شديدا ، فقلت له : فداك أبي وأمي يا رسول الله ما الذي أبكاك ؟ فقال : يا علي ليلة أسري بي إلى السماء رأيت نساء من أمتي في عذاب شديد فأنكرت شأنهن فبكيت لما رأيت من شدة عذابهن ، ثم ذكر حالهن - إلى أن قال : - فقالت فاطمة : حبيبي وقرة عيني أخبرني ما كان عملهن ، فقال :.... وأما المعلقة برجليها فإنها كانت تخرج من بيتها بغير اذن زوجها.[5]

در روایت هفتم آمده است:

25304- 5- عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِي كِتَابِهِ عَنْ أَخِيهِ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ أَ لَهَا أَنْ تَخْرُجَ بِغَيْرِ إِذْنِ زَوْجِهَا- قَالَ لَا.[6]

در روایت دیگری که از طرق عامه نقل شده است می‌خوانیم:

ومنها: ما روی من طرق العامّة، عن ابن عمر، قال: رأیت امرأة أتت إلى النبی(صلى الله علیه وآله) وقالت: یا رسول الله(صلى الله علیه وآله) ما حقّ الزوج على زوجته؟ قال: «حقّه علیها أن لا تخرج من بیتها إلاّ بإذنه، فإن فعلت لعنها الله، وملائکة الرحمة، وملائکة الغضب؛حتّى تتوب، أو ترجع...».[7]

بنابراین این روایات به صورت متضافر بر حکم دلالت دارند اما لازم است در آنها دقت کنیم.

و صلّی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین.