درس خارج فقه استاد سید علی محقق‌داماد

موضوع: کتاب الایلاء/حکم الایلاء /کفاره ایلاء

مسألة 4

يزول حكم الإيلاء بالطلاق البائن و إن عقد عليها في العدة بخلاف الرجعي‌ فإنه و إن خرج بذلك من حقها فليست لها المطالبة و الترافع إلى الحاكم لكن لا يزول حكم الإيلاء إلا بانقضاء عدتها، فلو راجعها في العدة عاد إلى الحكم الأول، فلها المطالبة بحقها و المرافعة.[1]

مردی که ایلاء کرده است، مخیر است بین طلاق و یا رجوع از قسم؛ البته اگر طلاق داد، برای ایلاء چیزی بر عهده‌ او نیست. البته بحث کفاره در هر حال مطرح است. در مورد طلاق، ممکن است طلاق بائن دهد و در نتیجه نمی‌تواند به حاکم مراجعه نموده و از او چیزی مطالبه نماید. البته در صورت طلاق می‌تواند در زمان عده و یا به طریق اولی بعد از آن با زن ازدواج کند؛ ضمن اینکه بابت ایلاء چیزی بر عهده او نیست.

در متن وسیله در اینجا آمده است: «فلو عقد علیها جدیدا فی العدة او بعدها کانت کمن لایؤول علیها...»

در این فرض ایلاء تمام شده است و این زوجیت، زوجیت مستقل و جدیدی است که حکم قبل را ندارد. البته اگر طلاق رجعی داد، از آنجا که مطلقه رجعیه در حکم زوجه است. حتی ممکن است در مدت رجعت ایلاء واقع شود. بنابراین در صورت طلاق رجعی، حکم ایلاء تمام نشده است. اما در صورت رجوع در طلاق رجعی، زن می‌تواند به حاکم مراجعه کند که تکلیفش را روشن کند.

مسألة 5

متى وطأها الزوج بعد الإيلاء لزمته الكفارة سواء كان في مدة التربص أو بعدها أو قبلها، لأنه قد حنث اليمين على كل حال و إن جاز له هذا الحنث، بل وجب ب.عد انقضاء المدة و مطالبتها و أمر الحاكم به تخييرا، و بهذا يمتاز هذا الحلف عن سائر الأيمان، كما أنه يمتاز عن غيره بأنه لا يعتبر فيه ما يعتبر في غيره من كون متعلقه مباحا تساوى طرفاه أو كان راجحا دينا أو دنيا‌.[2]

هر زمانی که مرد با زن، بعد از ایلاء همبستر شد، کفاره بر او واجب است؛ چه اینکه در مدت تربّص چهار ماه باشد یا بعد یا قبلش باشد؛ چرا که حنث یمین صورت گرفته است و در هر حال کفاره بر او لازم است. اگر چه تفاوتی که این مورد با موارد دیگر حنث قسم دارد این است که حنث قسم حرام است ولی اینجا جایز، بلکه واجب است. ضمن اینکه تفاوت دیگر این قسم با دیگر قسم ها این است که در قسم‌های دیگر باید متعلق قسم امر راجح یا متساوی الطرفین باشد ولی در اینجا امر مرجوح است. ادله این بحث نیز اشاره شد و اتفاق اصحاب نیز در اینجا هست.

چند مسأله تکمیلی

اگر چه مباحث کتاب اللعان در اینجا به پایان می‌رسد، اما برخی مسائل را مرحوم صاحب جواهر به صورت تیتر مطرح نموده‌اند که ما هم مطرح می‌کنیم:

    1. اگر زن حقش را نسبت به گذشته اسقاط نمود، حق او نسبت به آینده از بین نمی‌رود مگر اینکه زن صراحتا حق خود را از گذشته و آینده اسقاط نماید.

    2. اگر در مدت چهار ماه و یا بعد از آن، عذری به وجود آمد؛ گاهی عذر مربوط به زن است مثل اینکه زن حائض یا مریض است. در اینجا زن حق مطالبه و یا بازگشت ندارد. ضمن اینکه در این فرض، مرد قصد مضاره ندارد، در حالی که گفته شد که ایلاء برای اضرار است. اما اگر عذر از طرف مرد باشد، بنابراین طلاق بر او واجب خواهد شد.

    3. کفاره ایلاء، همان کفاره یمین است یعنی عتق رقبة، او اطعام عشرة مساکین او کسوتهم. مخیر بین این سه است. اما اگر هیچکدام را نتوانست، سه روز متوالی روزه می‌گیرد. چرا که اینجا نیز فردی از افراد یمین است و ادله یمین شامل این مورد نیز می‌شود. قرآن مجید می‌فرماید: ﴿فکفارته اطعام عشرة مساکین من اوسط ما ... فمن لم یجد فصیام ثلاثة ایام ذلک کفارة ایمانکم اذا حلفتم.﴾[3]

    4. در روایات نیز همین امور بان شده است.

1- مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِيعاً عَنْ صَفْوَانَ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي كَفَّارَةِ الْيَمِينِ يُطْعِمُ عَشَرَةَ مَسَاكِينَ- لِكُلِّ مِسْكِينٍ مُدٌّ مِنْ حِنْطَةٍ أَوْ مُدٌّ مِنْ دَقِيقٍ وَ حَفْنَةٌ- أَوْ كِسْوَتُهُمْ لِكُلِّ إِنْسَانٍ ثَوْبَانِ أَوْ عِتْقُ رَقَبَةٍ- وَ هُوَ فِي ذَلِكَ بِالْخِيَارِ أَيَّ ذَلِكَ شَاءَ صَنَعَ - فَإِنْ لَمْ يَقْدِرْ عَلَى وَاحِدَةٍ مِنَ الثَّلَاثِ- فَالصِّيَامُ عَلَيْهِ ثَلَاثَةُ أَيَّامٍ.[4]

همچنین در روایت 2 باب 12 می‌خوانیم:

28819- 2- وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ كَفَّارَةِ الْيَمِينِ- فَقَالَ عِتْقُ رَقَبَةٍ أَوْ كِسْوَةٌ وَ الْكِسْوَةُ ثَوْبَانِ- أَوْ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاكِينَ- أَيَّ ذَلِكَ فَعَلَ أَجْزَأَ عَنْهُ- فَإِنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ مُتَوَالِيَاتٍ- وَ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاكِينَ مُدّاً مُدّاً.[5]

اگر به مدتی بیش از 4 ماه ایلاء کرد، باید کفاره بدهد. دلیل اصلی در اینجا روایت معتبره منصور بن حازم که روایت 3 باب 12 ایلاء است که می‌فرماید:

28781- 3- وَ عَنْهُ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ أَبَانٍ عَنْ مَنْصُورٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ آلَى مِنِ امْرَأَتِهِ فَمَرَّتْ أَرْبَعَةُ أَشْهُرٍ- قَالَ يُوقَفُ فَإِنْ عَزَمَ الطَّلَاقَ بَانَتْ مِنْهُ- وَ عَلَيْهَا عِدَّةُ الْمُطَلَّقَةِ وَ إِلَّا كَفَّرَ عَنْ يَمِينِهِ وَ أَمْسَكَهَا.[6]