درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: غناء/ادله حرمت غناء/ آیات حرمت/روایات تفسیری آیات

حرمت غناء اختصاص به کلام باطل دارد یا غناء به صورت مطلق حرام است از روایاتی که مورد توجه قرار می‌گیرد:

موثقه عبد الاعلی ابن اعین بجلی است: عن محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد، عن ابن فضّال، عن یونس بن یعقوب، عن عبد الأعلی قال: سألت أبا عبد اللّه علیه‌السلام عن الغناء وقلت: إنّهم یزعمون أنّ رسول اللّه صلی‌الله‌علیه‌وآله رخّص فی أن یقال: جئناکم جئناکم حیونا حیونا نحیکم، فقال: کذبوا، إنّ اللّه عزّ وجلّ یقول: ﴿وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا لَاعِبِينَ﴾[1] ﴿لَوْ أَرَدْنَا أَنْ نَتَّخِذَ لَهْوا لاَتَّخَذْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا إِنْ کنَّا فَاعِلِینَ﴾[2] ﴿بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَی الباطلِ فَیدْمَغُهُ فَإِذَا هُوَ زَاهِقٌ وَلَکمُ الْوَیلُ مِمَّا تَصِفُونَ﴾[3] . ثمّ قال: ویل لفلان ممّا یصف (رجل لم یحضر المجلس).[4]

ـ از امام صادق(ع) درباره غناءپرسیدم و گفتم: اهل سنت گمان می‌کنند که رسول خدا(ص) اجازه داد که گفته شود: آمدیم پیشتان، آمدیم پیشتان، به ما خوش آمد بگویید، به ما خوش آمد بگویید، ما هم به شما سلام می‌کنیم. فرمود: آنها دروغ می‌گویند.خداوند می‌فرماید: و ما آسمان و زمین و آنچه را میان آن دو قرار دارد به بازی نیافریده ایم* اگر می خواستیم بازیچه و سرگرمی انتخاب کنیم، چنان چه، [بر فرض محال] کننده [این کار] بودیم، آن را از نزدِ ذاتِ خود [برابر با شأنمان] انتخاب می کردیم [نه از آسمان و زمین که مملوکِ ما هستند.]* نه، بلکه [شأن ما این است که] با حق بر باطل می کوبیم تا آن را درهم شکند [و از هم بپاشد] پس ناگهان باطل نابود شود؛ و وای بر شما از آنچه [درباره خدا و مخلوقات او به ناحق] توصیف می کنید. سپس امام فرمودند: وای بر فلانی از آن‌چه می‌گوید. (مراد مردی است که در جلسه حاضر نبوده است).

بررسی سندی: برخی گفته اند حدیث به خاطر عبد الاعلی حسنه است و برخی گفته اند به جهت ابن فضال سند موثقه است.

نقد: سند حدیث موثقه است

ارتباط حدیث با بحث: آیا حدیث دلالت می کند که آیا حرمت غناء به صورت مطلق است خواه در کلام باطل یا حق یا خصوص کلام باطل است.

تقریب بحث:

امام کسی را که گفت پیامبر گفتن عبارات جئناکم ... ترخیص داده، تکذیب کرد و به آیات سوره انبیاء استناد کردند

استناد از دو جهت است:

ذکر ابتدای آیه نشان دهنده لعب در قالب غناءاست

ذکر ادامه آیه لهو در قالب غناءاست غنای لهوی حرام است خواه کلام حق باشد یا باطل

در نتیجه: گفتن سخنان جئناکم ... غنای لهوی است هرچند به لحاظ محتوایی جملات صحیحی باشد.

سوال: آیا حرمت مطلق غناءاز روایت قابل برداشت است یا خیر؟

با توجه به آیه به جهت لهوی بودن (کیفیت آن) حرام است اگر حرمت برداشت شود به جهت لهو بودن است و کلام خصوصیتی ندارد امام این شکل جئناکم ... را به شدت تکذیب می کند چه برسد به کلام باطل و ار آن گذشته خبر سند درستی ندارد.

نقد: گفته شد سند موثق است لذا اشکال سندی ندارد.

صحیحه ریان بن صلت:

در کتاب عیون اخبار الرضا ع: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ زِيَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ قَالَ حَدَّثَنَا الرَّيَّانُ بْنُ الصَّلْتِ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا ع يَوْماً بِخُرَاسَانَ فَقُلْتُ يَا سَيِّدِي إِنَّ إِبْرَاهِيمَ بْنَ هَاشِمٍ الْعَبَّاسِيَّ حَكَى عَنْكَ أَنَّكَ رَخَّصْتَ لَهُ فِي اسْتِمَاعِ الْغِنَاءِ فَقَالَ كَذَبَ الزِّنْدِيقُ إِنَّمَا سَأَلَنِي عَنْ ذَلِكَ فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ رَجُلًا سَأَلَ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ ذَلِكَ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ ع إِذَا مَيَّزَ اللَّهُ بَيْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ فَأَيْنَ يَكُونُ الْغِنَاءُ فَقَالَ مَعَ الْبَاطِلِ فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ ع قَدْ قَضَيْتَ.

ترجمه: احمد بن زياد بن جعفر همدانىّ به سند مذكور در متن از ريّان بن- صلت روايت كرده كه گفت: من در خراسان روزى از امام هشتم پرسيدم اى آقاى من، هشام بن ابراهيم عبّاسى از شما نقل كرد كه به او اجازه گوش دادن به غناءرا داده‌ايد؟! حضرت فرمود: زنديق دروغ گفته است، او در باره حكم شنيدن غناءاز من سؤال كرد (و) من گفتم: مردى از امام باقر عليه السّلام اين مسأله را پرسيد، و در پاسخش حضرت باقر فرمودند: وقتى كه خداوند حقّ را از باطل‌ جدا مى‌كند غناءدر كدام يك از آن دو مى‌باشد؟ مرد گفت: در جانب باطل، حضرت باقر عليه السّلام فرمود: در اين صورت تو خود حكم آن را گفتى.

در کتاب وسائل الشیعه با 62 درصد اشتراک به این صورت نقل شده است:

وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الرَّيَّانِ عَنْ يُونُسَ قَالَ: سَأَلْتُ الْخُرَاسَانِيَّ ع عَنِ الْغِنَاءِ وَ قُلْتُ إِنَّ الْعَبَّاسِيَّ ذَكَرَ عَنْكَ أَنَّكَ تُرَخِّصُ فِي الْغِنَاءِ فَقَالَ كَذَبَ الزِّنْدِيقُ مَا هَكَذَا قُلْتُ لَهُ سَأَلَنِي عَنِ الْغِنَاءِ فَقُلْتُ إِنَّ رَجُلًا أَتَى أَبَا جَعْفَرٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ فَسَأَلَهُ عَنِ الْغِنَاءِ فَقَالَ يَا فُلَانُ إِذَا مَيَّزَ اللَّهُ بَيْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ فَأَيْنَ يَكُونُ الْغِنَاءُ فَقَالَ مَعَ الْبَاطِلِ فَقَالَ قَدْ حَكَمْتَ.[5]

منعی که حضرت می کنند به جهت کیفیت است

اجتناب از غناءبه طور مطلق لازم است و فرقی بین تغنی به حق و تغنی به باطل نیست اگر تفاوت می داشت امام بین استماع کلام باطل و حق فرق می گذاشتند.

صحیحه علی بن جعفر : عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِي كِتَابِهِ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَتَعَمَّدُ الْغِنَاءَ يُجْلَسُ إِلَيْهِ قَالَ لَا.[6]

امام درصدد بیان حکم است باید همه را ذکر کند حال که خصوصیتی ذکر نکرده پس به طور مطلق غناءحرام است دو مطلب از روایت برداشت می شود اولا حرمت نفس غناءلافرق بین کلام باطل و کلام حق و ثانیا: حرمت استماع غنا