درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: غناء/مستثنیات حرمت غناء/قول به عدم جواز استثناء

مستثنیات غناء

آیا موردی داریم که از حکم حرمت غناء استثناء شده باشد برخی بزرگان مثل شیخ جعفر کاشف الغطاء «قد ظهر مما مرّ أنّه لا ينبغي صدور الاستثناء من أهل النظر كيف لا و تحريم الغناء كتحريم الزنا و أخباره متواترة و أدلّته متكاثرة عبّر عنه بقول الزور و لهو الحديث في القرآن و نادت الأخبار بأنّه المحرك على الفجور و العصيان فكأنّ تحريمه من الأمور العقلية التي لا يقبل تقييداً و لا تخصيصاً بالكلية»[1]

صاحب مفتاح الکرامه می فرماید: « ثمّ إنّا قد نقول: إنّ تحريم الغناء كتحريم الزنا أخباره متواترة و أدلّته متكاثرة، عبّر عنه بقول الزور و لهو الحديث في القرآن و نطقت الروايات بأنّه الباعث على الفجور و الفسوق فكان تحريمه عقليّاً لا يقبل تقييداً و لا تخصيصاً، و الأخبار الواردة في ذلك»[2]

آیا حرمت غناء عقلی است که دیگر تخصیص نخورد یا عمده دلیل روایات نقلی است شرب خمر که گفته شده حرام است شاید به جهت زوالی عقلی باشد که عارض می شود اما در مورد غناءچنین حالتی برای انسان پیش نمی‌آید برخی بزرگان معتقدند که دلیل حرمت غناء آبی از تخصیص است.

مورد اول از مستثنیات غنا: تغنی به قرآن

اخبار و روایاتی برای جواز تغنی به قرآن مورد استناد واقع شده است.

    1. حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ بَشِيرِ بْنِ ذَكْوَانَ الدِّمَشْقِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا الْوَلِيدُ بْنُ مُسْلِمٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو رَافِعٍ، عَنْ ابْنِ أَبِي مُلَيْكَةَ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ السَّائِبِ؛ قَالَ: قَدِمَ عَلَيْنَا سَعْدُ بْنُ أَبِي وَقَّاصٍ، وَ قَدْ كُفَّ بَصَرُهُ، فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَقَالَ: مَنْ أَنْتَ؟ فَأَخْبَرْتُهُ، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِابْنِ أَخِي، بَلَغَنِي أَنَّكَ حَسَنُ الصَّوْتِ بِالْقُرْآنِ، سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ يَقُولُ: «إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ نَزَلَ بِحُزْنٍ، فَإِذَا قَرَأْتُمُوهُ فَابْكُوا، فَإِنْ لَمْ تَبْكُوا فَتَبَاكَوْا، وَ تَغَنَّوْا بِهِ، فَمَنْ لَمْ يَتَغَنَّ بِهِ، فَلَيْسَ مِنَّا».[3]

نقد: این روایت در کتب شیعه نیامده است لذا سند درستی ندارد

    2. شیخ طبرسی در مجمع البیان: عن عبد الرحمن بن سائب، قال: قدم علينا سعد بن أبى وقّاص، فأتيته مسّلما عليه، فقال: مرحبا يا ابن أخى بلغني أنّك حسن الصوت بالقرآن، قلت: نعم و الحمد للّه، قال: إنّي سمعت رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله يقول: «إنّ القرآن نزل بالحزن، فإذا قرأتموه فابكو، فإن لم تبكو فتباكوا و تغنّوا به، فمن لم يتغنّ بالقرآن فليس منّا» [4]

این حدیث در کتابهای ذیل آمده است:

    • عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَائِبٍ قَالَ: قَدْ مَرَّ عَلَيْنَا سَعْدُ بْنُ أَبِي وَقَّاصٍ فَأَتَيْتُهُ مُسَلِّماً عَلَيْهِ فَقَالَ لِي مَرْحَباً يَا ابْنَ أَخِي بَلَغَنِي أَنَّكَ حَسَنُ الصَّوْتِ بِالْقُرْآنِ قُلْتُ نَعَمْ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ قَالَ فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص يَقُولُ إِنَّ الْقُرْآنَ نَزَلَ بِالْحُزْنِ فَإِذَا قَرَأْتُمُوهُ فَابْكُوا فَإِنْ لَمْ تَبْكُوا فَتَبَاكَوْا وَ تَغَنَّوْا بِهِ فَمَنْ لَمْ يَتَغَنَّ بِالْقُرْآنِ فَلَيْسَ مِنَّا.[5]

    • عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ سَائِبٍ قَالَ: قَدْ مَرَّ عَلَيْنَا سَعْدُ بْنُ أَبِي وَقَّاصٍ فَأَتَيْتُهُ مُسَلِّماً عَلَيْهِ فَقَالَ مَرْحَباً بِابْنِ أَخِي بَلَغَنِي أَنَّكَ حَسَنُ الصَّوْتِ بِالْقُرْآنِ قُلْتُ نَعَمْ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ قَالَ فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص يَقُولُ إِنَّ الْقُرْآنَ نَزَلَ بِالْحُزْنِ فَإِذَا قَرَأْتُمُوهُ بكوا [فَابْكُوا] فَإِنْ لَمْ تَبْكُوا فَتَبَاكَوْا وَ تَغَنَّوْا بِهِ فَمَنْ لَمْ يَتَغَنَّ بِالْقُرْآنِ فَلَيْسَ مِنَّا [6]

    • وَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَائِبٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ عَنْهُ ص أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ الْقُرْآنَ نَزَلَ بِالْحُزْنِ إِلَى أَنْ قَالَ وَ تَغَنَّوْا بِهِ فَمَنْ لَمْ يَتَغَنَّ بِالْقُرْآنِ فَلَيْسَ مِنَّا.[7]

امر فتغنوا اگر ظاهر در وجوب نباشد ظاهر در استحباب است پس غناء در قرآن مستحب است نه مباح

نقد: استدلال به روایات تمام نیست سند ها ضعیف است بعضی در کتب شیعه نیامده است

از نظر دلالت تغنی به قرآن بلند کردن صوت به اندازه غناء نیست بلکه منظور غنی کردن خود بوسیله قرآن است و اینکه خود را بینیاز از قرآن ندانید شاهد مطلب آن کسی که تغنی به قرآن نداشته باشد لن یستغنی بالقرآن عن غیره قرآن آن منبعی است که شما را بی نیاز می کند قرآن کتاب است که لا رطب و لا یابس در باب هدایت در آن یافت می شود اگر کسی کلامی بگوید در باب هدایت ولی در قرآن نباشد کلام او خالی از هدایت است قاری قرآن مغنی نیست قرآن خواندن به لحاظ کیفیت با غناءخواندن متفاوت است اگر لحن لهوی را در قرآن اجرا کند موجب موجب وهن قرآن و اشد حرمتا است پس ظهوری در این روایات برای استثناء شدن نیست شیخ طبرسی عبارتی دارد تأوّل بعضهم تغنّوا به بمعنى استغنوا به، قال: و أكثر العلماء على أنّه تزيين الصوت و تحزينه[8]