درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: غناء/فروعات بحث/حرمت استماع غناء

مطلب مورد بحث درباره حرمت استماع غناء است همانطور که غناءحرام است استماع غناءهم حرام است

از آیات قرآن می توان مویداتی بر مطلب یافت:

آیات دلالت کننده بر حرمت استماع غنا

آیه اول: ﴿فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ﴾[1]

یکی از مصادیق قول زور غناءاست اجتناب از آن به نخواندن و نشنیدن است

آیه دوم: ﴿وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَري لَهْوَ الْحَديثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ يَتَّخِذَها هُزُواً أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ مُهينٌ﴾

مقصود از لهو الحدیث با توجه به روایات، غناءاست و برای چنین غنایی عذاب مهین است چه خواننده غناءباشد و چه شنونده آن

آیه سوم: ﴿وَ الَّذينَ لا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِراما﴾[2]

از مصادیق برخود کریمانه با غناءنشنیدن آن است

آیه چهارم: ﴿وَ الَّذينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُون‌﴾

یکی از مصادیق رویگردانی نشنیدن است

آیه پنجم: ﴿وَ لا تَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلا﴾[3]

در آیه به جنبه شنیدن اشاره نموده است.

روایات دلالت کننده بر حرمت استماع غنا

    1. صحیحه علی بن جعفر: صحیحه علی بن جعفر عن أخیه موسی بن جعفر علیه السلام قال : سألته عن الرجل یتعمّد الغناء یجلس إلیه ؟ قال : لا .[4]

نشستن عرفا ملازم با شنیدن است.

    2. خبر مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ حَزْمٍ: محمد مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ فِي الْمَجَالِسِ وَ الْأَخْبَارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَعِيدِ بْنِ عُقْدَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْعَلَوِيِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْعَلَوِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ حَزْمٍ فِي حَدِيثٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ الْغِنَاءَ اجْتَنِبُوا الْغِنَاءَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ فَمَا زَالَ يَقُولُ اجْتَنِبُوا الْغِنَاءَ اجْتَنِبُوا فَضَاقَ بِيَ الْمَجْلِسُ وَ عَلِمْتُ أَنَّهُ يَعْنِينِي.[5]

این روایت به طور مطلق دلالت بر حرمت خواندن و شنیدن غناءمی کند و ظاهرا آن شخص مبتلا به غناءبوده است.

    3. خبر مسعده بن زیاد: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ زِيَادٍ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي إِنِّي أَدْخُلُ كَنِيفاً «5» وَ لِي جِيرَانٌ وَ عِنْدَهُمْ جَوَارٍ يَتَغَنَّيْنَ وَ يَضْرِبْنَ بِالْعُودِ فَرُبَّمَا أَطَلْتُ الْجُلُوسَ اسْتِمَاعاً مِنِّي لَهُنَّ فَقَالَ ع لَا تَفْعَلْ فَقَالَ الرَّجُلُ وَ اللَّهِ مَا آتِيهِنَّ إِنَّمَا هُوَ سَمَاعٌ أَسْمَعُهُ بِأُذُنِي فَقَالَ ع لِلَّهِ أَنْتَ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ يَقُولُ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا- فَقَالَ بَلَى وَ اللَّهِ لَكَأَنِّي لَمْ أَسْمَعْ بِهَذِهِ الْآيَةِ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ مِنْ عَرَبِيٍّ وَ لَا مِنْ عَجَمِيٍّ لَا جَرَمَ أَنِّي لَا أَعُودُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ أَنِّي أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فَقَالَ لَهُ قُمْ فَاغْتَسِلْ وَ صَلِّ «6» مَا بَدَا لَكَ فَإِنَّكَ كُنْتَ مُقِيماً عَلَى أَمْرٍ عَظِيمٍ مَا كَانَ أَسْوَأَ حَالَكَ لَوْ مِتَّ عَلَى ذَلِكَ احْمَدِ اللَّهَ وَ سَلْهُ التَّوْبَةَ مِنْ كُلِّ مَا يَكْرَهُ فَإِنَّهُ لَا يَكْرَهُ إِلَّا كُلَّ قَبِيحٍ وَ الْقَبِيحَ دَعْهُ لِأَهْلِهِ فَإِنَّ لِكُلٍّ أَهْلًا.[6]

    4. صحیحه عنبسه: عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَنْبَسَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: اسْتِمَاعُ الْغِنَاءِ وَ اللَّهْوِ يُنْبِتُ النِّفَاقَ فِي الْقَلْبِ كَمَا يُنْبِتُ الْمَاءُ الزَّرْعَ.[7]

واو بعد از الغناء را اگر تفسیریه بدانیم در نتیجه غنای به صورت لهوی ینبت النفاق و اگر استینافیه بدانیم استماع غناءو استماع لهو ینبت النفاق

دوبرداشت از این روایت وجود دارد الف) لسان روایت لسان کراهتی است ب) بر فرض لسان لسان کراهتی باشد اما نفاق امر زشت و قبیح است اگر غناءبستر ساز نفاق باشد مایترتب علی النفاق امر مهم و خطرناکی است. که لزوم اجتناب را نتیجه می دهد.

در اینجا احتمال ضعیف است اما محتمل قوی است مثلا این مایع 10 درصد احتمال سمی بودنش است علما به چنین احتمال ضعیفی اعتنا می کنند

آیت الله سیستانی می فرمایند چهار صورت قابل فرض است:

    1. احتمال و محتمل هر دو ضعیف باشند= به آن اعتنا نمی کنند

2- احتمال و محتمل هردو قوی باشند= به آن اعتنا می کنند

3- احتمال ضعیف ولی محتمل قوی باشد= به احتمال ضعیف اعتنا می کنند.

4- احتمال قوی ولی محتمل ضعیف باشد = احتیاط می کنند.

    5. عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ سَعِيدِ «2» بْنِ مُحَمَّدٍ الطَّاهِرِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ بَيْعِ الْجَوَارِي الْمُغَنِّيَاتِ فَقَالَ شِرَاؤُهُنَّ وَ بَيْعُهُنَّ حَرَامٌ وَ تَعْلِيمُهُنَّ كُفْرٌ وَ اسْتِمَاعُهُنَّ نِفَاقٌ.[8]

تحقیق: در پانوشت این حدیث در کتاب کافی چاپ دارالحدیث چنین آمده است: هكذا في «ط». و في «ى، بح، بخ، بس، بف، جت، جد، جن» و الوافي و الوسائل و التهذيب: «سعيد بن محمّد الطاطري». و في المطبوع: «سعيد بن محمّد الطاهري». و في الاستبصار: «سعد بن محمّد الطاهري».

و الصواب ما أثبتناه. و سعد هذا هو سعد بن محمّد الطاطري عمّ عليّ بن الحسن الطاطري. راجع: رجال النجاشي، ص 162، الرقم 430.

و أمّا سعيد بن محمّد الطاهري فلم نجد له ذكراً في شي‌ء من الأسناد و غيرها.

در این روایت استماع غنا ءرا منبت نفاق نمی گوید بلکه خود نفاق معرفی میکند و نفاق هم که حرام است