درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: غناء/فروعات/حرمت تعلیم و تعلم غناء

فرع ششم: تعلیم و تعلم غناء به فعل غنا

اقوال فقهاء:

شیخ طوسی می فرماید: « ... وتعلّم الغناء حرام»[1]

ابن ادریس نوه شیخ طوسی می گوید:: « ... و تعلّم الغناء [ وتعلیمه ] حرام»[2]

علامه حلی در کتب فقهی اش می‌آورد:

الف) : تذکره الفقهاء : « الرابع : ما نص الشارع علی تحریمه عیناً ک_ ... والغناء وتعلیمه واستماعه وأجر المغنیه»[3] .

مقصود از عینا یعنی تصریح به حرمت شده است.

ب) قواعد الأحکام [4]

ج) تحریر الأحکام الشرعیه.[5]

شهید در « الغناء فیحرم فعله وتعلّمه وتعلیمه واستماعه والتکسب به ... »[6] .

محقق اردبیلی: « الظاهر أنه لاخلاف حینئذٍ فی تحریمه وتحریم الاُجره علیه وتعلّمه واستماعه»[7] .

مدعا این است که تعلیم و تعلم غناءحرام است و دلیل عدم الخلاف است که محقق اردبیلی ادعا کرده است.

شیخ جعفر کاشف الغطاء : « وهو وتعلّمه وتعلیمه بفعله لا بجنسه وفصله واستماعه ... وأجر المغنیه حرام لنفسه»[8] .

جنس ما به الاشتراک است و فصل وجه تمایز از غیرش است

کسی که فعل غناء را انجام می دهد دو فرد دارد:

الف) هدف آموزش جنس و فصل نیست.

ب) هدف توضیح ماهیت خواندن که جنسی دارد مد الصوت و فصلی دارد که همان کیفیت لهوی است را در قالب غناءخوانی آموزش دهد

نقد: دو حالت از کلام کاشف الغطاء برداشت می شود: وتعلّمه وتعلیمه بفعله (عملی /عملی) لا بجنسه وفصله (عملی در قالب غنا/ نظری بیان ویژگی های غنا)

آیت الله خویی تحت قالب تنبیه مطلبی دارند: تنبيه‌هل يجوز تعلم الغناء و تعليمه أولا؟ قد يكون ذلك بالتغني و استماعه و قد يكون بالتوصيف و السؤال عن قواعده. أما الأول فلا شبهة في حرمته، فان التغني و الاستماع اليه كلاهما حرام. و أما الثاني فقد ذكر تحريمه في بعض الروايات [9] و لكنها ضعيفة السند. فمقتضى الأصل هو الجواز، إلا أن يطرأ عليه عنوان محرم.[10]

اخباری که دلالت بر حرمت تعلیم و تعلم دارد:

    1. خبر سعید بن محمد الطاطری عن أبیه عن أبی عبد اللّه علیه السلام قال : سأله رجل عن بیع الجواری المغنیات ، فقال : شراؤهنّ وبیعهنَّ حرام وتعلیمهنّ کفرٌ واستماعهنَّ نفاق[11] .

کفر به معنای سرپوشی بر مسائل حقه است

مویدات:

    1. مرسله القاضی نعمان المصری عن الصادق علیه السلام أنّه قال : لا یحلّ بیع الغناء ولا شراؤه واستماعه نفاق وتعلّمه کفر [12]

    2. مرسله الزمخشری عن أبی أمامه قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم : لا یحلّ تعلیم المغنیات[13]

بررسی سندی سه حدیث بالا

خبر اول: وَ عَنْهُمْ عَنْ سَهْلٍ وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ سَعِيدِ بْنِ مُحَمَّدٍ الطَّاطَرِيِّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنْ بَيْعِ الْجَوَارِي الْمُغَنِّيَاتِ فَقَالَ شِرَاؤُهُنَّ وَ بَيْعُهُنَّ حَرَامٌ وَ تَعْلِيمُهُنَّ كُفْرٌ وَ اسْتِمَاعُهُنَّ نِفَاقٌ.

سند دارای دو طریق است:

محمد بن يعقوب‌[تعليق‌] عن عدة من أصحابنا[ضمير] عن سهل عن ابن فضال عن سعيد بن محمد الطاطري عن أبيه عن أبي عبد الله ع قال سأله رجل... فقال

محمد بن يعقوب‌[تعليق‌] عن عدة من أصحابنا[ضمير] عن سهل عن ابن فضال عن سعيد بن محمد الطاطري عن أبيه عن أبي عبد الله ع قال سأله رجل... فقال

نکته: در نسخه های مختلف کتاب کافی به صورت سعد بن محمد الطاطری ذکر شده ولی در الوافي و الوسائل و التهذيب:« سعيد بن محمّد الطاطري». و در نسخه چاپ شده کافی:« سعيد بن محمّد الطاهري». و در الاستبصار:« سعد بن محمّد الطاهري».

وضعیت سعد بن محمد الطاطری مشخص نیست اما آقای وحید بهبهانی از اینکه پسر برادرش از او نقل کرده اشعار به وثاقت برداشت کرده است[14] . شیخ طوسی در کتاب عده الاصول می گوید: إنّ الطائفة عملت بما رواه‌ الطاطريّون‌

وضعیت پدر سعد یعنی محمد الطاطری مشخص نیست لذا حدیث سندا ضعیف است.

خبر دوم: مرسله القاضی نعمان المصری عن الصادق علیه السلام أنّه قال : لا یحلّ بیع الغناء ولا شراؤه واستماعه نفاق وتعلّمه کفر [15]

روایت مرسله است

نسبت به کتاب «دعائم الاسلام فی ذکر الحلال والحرام والقضایا والاحکام» نوشته نعمان بن محمد تمیمى (م، ۳۶۳ ق) برخی دیدگاه ها درباره مولف و کتاب:

    1. ابن شهر آشوب و محمد بن علی اردبیلی صاحب جامع الروات، مؤلف آن را شیعه نمى‌دانند ولى کتاب وى را کتاب خوبى مى‌دانند.

    2. مولف امامی و کتاب معتبر (علامه مجلسى، شیخ حر عاملى، سید بحر العلوم، محدث نورى، آقا بزرگ تهرانى و شیخ عباس قمى)

    3. گروهی مانند صاحب جواهر، نه کتاب را معتبر مى‌دانند و نه مؤلف آن را.

خبر سوم: مرسله الزمخشری عن أبی أمامه قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم : لا یحلّ تعلیم المغنیات[16]

"علامه ابوالقاسم محمود بن عمر زمخشری، ملقب به جار الله(467-538)، منسوب به زمخشر(از نواحی خوارزم)از نامدارترین مفسران و متکلمان و ادبای اسلامی و ایرانی است که آثاری از وی به یادگار مانده است؛ از آن جمله، ربیع الابرار و نصوص الاخبار و این محصول سن کمال علم و تجربه و رشد اندیشه زمخشری است و آن را بعد از سال 528، یعنی در دهه آخر عمرش نوشته است.