درس خارج فقه استاد سیدمهدی نقیبی

موضوع: مکاسب محرمه/غیبت/مفهوم غیبت/غیبت در روایات

روایاتی را می‌خواندیم که غیبت در آن تعریف‌شده است بزرگان برداشتشان متفاوت بود بعضی از بزرگان نسبت بین غیبت و افترا و بهتان را عامین من وجه می‌داند گاهی غیبت هست بهتان نیست یک چیزی را می‌گوید که در غیبت شونده هست این غیبت است گاه یک چیزی که در او نیست و در غیاب او این را می‌گوید این غیبت و بهتان است گاهی رودررو به طرف تهمت می‌زند که این بهتان است و برخی دیگر می‌گویند غیبت چیزی و آن چیز دیگری است آن چیزی که غیبت است بهتان نیز به این بیان که یک چیزی را می‌گوید که در طرف هست و در غیاب او هم می‌گوید این می‌شود غیبت ولی اگر چیزی بگوید که در او نباشد می‌شود بهتان

برخی روایات نسبت بین این دو را یعنی عامین من وجه را تقویت می‌کند و برخی دیگر ظهور نسبت تباین را تقویت می‌کند و آن بزرگ چطور روایات قسم دوم را توجیه می‌کند که با نظری که از اخبار استفاده کرده منافات نداشته باشد دوتا روایت در جلسه دیروز بررسی کردیم

روایت سوم

صحیحه یحیی بن عبدالرحمن ازرق انصاری قال ،قال لی ابوالحسن علیه السلام من ذکر رجلا من خلفه بما هو فیه مما عرفه الناس لم یغتبه و من ذکره من خلفه بما هو فیه مما لا یعرفه الناس اغتابه و من ذکره بما لیس فیه فقد بهته،وسائل الشیعه جلد دوازده صفحه دویست و هشتاد و نه حدیث سه روایت به اعتبار سند صحیح است راویان خبر امامی و ثقه هستند در خصوص عباس بن عامر بن رباح ابوالفضل ثقفی غصبانی، شیخ صدوق گفته است ایشان ثقه و کثیر الحدیث و له کتب ،اگر این شخص توثیق شد همان‌طوری که نجاشی تصریح کرده‌است ازلحاظ دلالت خبر عالی می‌شود امام فرمود کسی که یاد کند فردی را از پشت سرش به چیزی که در او هست منتها همه مردم عیب او را می‌دانند این مورد غیبت نیست ملاک تشخیص ملاک تشخیص این است که عیب آشکار هست یا مستور اما اگر عیب مستور باشد و مردم نمی‌دانستند این مورد غیبت است قسم سوم اگر یاد کرد او را به چیزی که در او نیست قطعاً به آن شخص بهتان زده است و آن بزرگی که نسبت بین غیبت و تهمت را عامین من وجه دانست این قسمت سوم روایت را می‌گوید منافاتی ندارد درعین‌حال که بهتان است درهمان‌حال غیبت هم صدق می‌کند آقایان دیگر می‌گویند روایت این موارد را قسمت کرده و قابل جمع نیست روایت بعدی روایت امالی شیخ طوسی به سند خودش که متصل است به ابی الاسود دولی عن ابی ذر "رضی الله عنه" قلت یا رسول‌الله ما الغیبه قال ذکرک اخاک بما یکرهه قلت یا رسول الله فان کان فیه ذاک الذی یُذکر به قال اعلم اذا ذکرتَه بما هو فیه فقد اغتبته و اذا ذکرته بما لیس فیه بهتتَه

ایشان به پیامبر اکرم فرمود غیبت چیست حضرت در مقام تعریف فرمودند و آن شخص بزرگ نسبت را عامین من وجه می‌دانستند از همین تعریف پیامبر اکرم نتیجه‌گیری می‌کند که فرمایش ایشان جامع بین غیبت و تهمت هست آن‌چه که از فرمایش رسول اکرم آمده‌است هر دو را شامل می‌شود و در مقام تعریف است اما در آن‌جا که می‌گویید یا این یا آن را در او هست یا در او نیست اگر در او نباشد بهتان است ایشان می‌فرمود باید از این جمله استفاده نمی‌شود ،آن‌چه که بهتان بود لزوماً غیبت نمی‌باشد می‌سازد که هم بهتان باشد و هم غیبت بعد ایشان می‌فرماید این تقسیمات ظهوری ندارد که بهتان غیر از غیبت باشد و اگر خود این عبارات به‌تنهایی بودند شاید کسی میتوانست این ادعا را بکند که بهتان غیر از غیبت است اما با توجه به این مطلب که تعریف غیبت و حد غیبت را گفته به‌وسیله‌ی روایات تصرف کردو درنتیجه تصرف این است که بهتان مصداق غیبت می‌تواند باشد همان‌طوری‌که ذکر عیبی که در او هست غیبت است و چیزی که در او نیست هم می‌تواند مصداق غیبت باشد نظر ایشان این است .