درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: غیبت/ بررس حکم استماع غیبت/

حکم استماع غیبت

مشهور در نزد فقها حرمت استماع غیبت است. الا اینکه مستند و دلیل حرمت استماع غیبت چیست؟

برای حرمت استماع غیبت روایاتی را به عنوان دلیل ذکر کرده اند چه اینکه بعضی از بزرگان دلیلیت این روایات را قبول نکرده اند که دلیل بر حرمت استماع غیبت. به این دلیل که این اخبار به جهت سند وضع درستی ندارند. (خبر مرسل یا تضعیف بعض روات) قابل استناد برای اثبات حکم حرمت استماع غیبت نیستند.

عبارت

۱.مکاسب محرمه شیخ انصاری:

یحرم استماع الغیبه بلاخلاف (عبارت اخری اجماع) فقد ورد انَّ سامع الغیبة احد المغتابین (یکی از مغتابین است) و الاخبار فی حرمت کثیرة الا انه ضعیفه السند (یک جهت محل تردید است که از گناهان کبیره است یا صغیره)

۲. صاحب مصباح الفقاهه : الظاهر انه لا خلاف بین الشیعه و السنه فی حرمت استماع الغیبه: خلافی بین سنی و شیعه نیست که استماع غیبت حرام است(مسلمات اسلام)

صاحب مصباح الفقاهه در ذیل عبارت شیخ انصاری اشکالی مطرح می فرماید: آیا منظور از بلاخلاف، عدم اختلاف نزد علمای امامیه است یا هم امامیه و هم اهل سنت

(احیاء العلوم ج3 ص145 و 146 رجوع شود)

الا اینکه دلیل صحیحی که دلالت بر حرمت استماع غیبت پیدا نکردیم چه برسد به اینکه بحث کنیم از گناهان کبیره است یا خیر؟

روایات که از طرق خاصه نقل شده

1- وفي كتاب الروضة : على ما في مجموعة الشهيد : عن أبي عبد الله ( عليه السلام ) ، أنّه قال : « الغيبة كفر ، والمستمع لها والراضي بها مشرك » ، قلت: فإن قال ما ليس فيه؟ فقال : «ذاك بهتان».[1]

روایت قبل مرسله است.

2- الشيخ أبو الفتوح الرازي في تفسيره : عن رسول الله ( صلى الله عليه وآله ) ، أنّه قال: «السامع للغيبة أحد المغتابين».[2]

این خبر نیز مرسل است.

3- القطب الراوندي في لبّ اللباب : عن النبيّ ( صلّى الله عليه وآله ) ، أنّه قال : « من سمع الغيبة و لم يغير كان كمن اغتاب ، ومن ردّ عن عرض أخيه المؤمن ، كان له سبعون ألف حجاب من النار ».[3] کسی که غیبتی را بشنود و از خود تغیری نشان نداد مثل کسی است که غیبت کرده است

این روایت نیز مرسل است.

4- وعنه ( صلّى الله عليه وآله ) ، قال : « من اغتيب عنده أخوه المسلم فاستطاع أن ينصره فنصره ، نصره الله في الدنيا والآخرة ».[4]

5. ابوحامد غزالی در کتاب احیاءالعلوم میفرماید: قال صلى اللّه عليه و سلم«المستمع أحد المغتابين »[5]

نتیجه

براساس مبنا که دارند خالی از اشکال نیستند ارسال یا ضعف سند به این خاطر قابل استناد نیستند.

6- نَظَرَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع إِلَى رَجُلٍ يَغْتَابُ رَجُلًا عِنْدَ الْحَسَنِ ابْنِهِ ع فَقَالَ يَا بُنَيَّ نَزِّهْ سَمْعَكَ عَنْ مِثْلِ هَذَا فَإِنَّهُ نَظَرَ إِلَى أَخْبَثِ مَا فِي وِعَائِهِ فَأَفْرَغَهُ فِي وِعَائِكَ‌[6]

روایت شیخ مفید الاختصاص ج12ص225

امیرالمؤمنین علیه السلام به مردی که در حضور فرزندش امام حسن علیه السلام از مردی غیبت می کرد، نگاه کرد و گفت: ای فرزندم، گوش خود را از مثل این منزه کن

دو نکته

۱.این روایت مسند است (افراد در سلسله سند هستند ذکر شده اند)

اما شیخ مفید روایت را بطور مرسل آورده و رعایت اختصار را اختیار کرده. و اینکه شیخ مفید روایت را ذکر فرموده روات که اسمشون ذکر نشده در نزد شیخ مفید ثقه بوده اند (تعبیر اول مثل شیخ مفید مثل شیخ صدوق گاهی می گوید قال امام…. یعنی قول نزد ایشان ثابت است. گاهی می گوید: روی انه عليه السلام، اینکه کلام معصوم است استفاده نمی شود و صحت روایت استفاده نمی شود) در محل بحث شیخ مفید تعبیر قال را دارند یعنی روایت نزدشان ثابت است که فرمایش حضرت این بوده.

الا اینکه اشکال این است که مبنا شیخ مفید با ما متفاوت باشد. بر اساس مبنای ایشان قول امام است ولی اینکه نزد بقیه هم همین مبنا مورد پذیرش باشد محل بحث است.