درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: غیبت/ استماع غیبت/ حرمت استماع غیبت به لحاظ حفظ عِرض و آبروی مؤمن

ممکن است استدلال شود بر حرمت استماع غیبت به جمعی از روایات که ظهور دارند ولو به مناسبت حکم و موضوع هتک سرّ مؤمن حرام است (کشف عورت و سوء مؤمن حرام است). و مقبوض است ذاتاً. به لحاظ حفظ عِرض و آبروی مؤمن است.[1]

ایا حرمت غیبت، بر حفظ عرض مومن مقصور است یا آنکه فراتر است از حفظ عرض مومن؟

لااقول ان حرمتها مقصورة علیه بل اقول ان المستفاد من جمله من الروایات کما ورد فی تفسیر الغیبه بان تقول فی اخیک ما قد ستره الله علیه و کذا مما دلت علی حرمت اذائة سِرِّه . ….

من نمیگویم که حرمت غیبت مقصور است به لحاظ مراعات حفظ مراعات عرض مومن. بلکه آنچه از روایات استفاده می شود غیبت آن است که چیزی از برادر مؤمن ات بگویی که خداوند آن را پوشانده است. اخباری که می گویند اذائة سرّ مؤمن حرام است.

که نتیجه این روایات = شنیدن غیبت حرام است.

صحیحه عبدالله بن سنان وسائل کتاب حج باب 157 من ابواب احکام العشره:

[ ١٦٣٤٠ ] ١ ـ محمد بن يعقوب ، عن محمد بن يحيى ، عن أحمد بن محمد بن عيسى ، عن الحسن بن محبوب ، عن عبدالله بن سنان قال : قلت له : عورة المؤمن على المؤمن حرام؟ قال : نعم ، قلت : يعني سفلته؟ قال : ليس حيث تذهب إنما هو إذاعة سرّه.[2]

آیا عورت مؤمن بر مؤمن حرام است؟ گفت: بله، گفتم: منظورت ما تحت اوست؟ گفت: راهی نیست که تو می روی، بلکه پخش راز مومن است.

[ ١٦٣٤٥ ] ٦ ـ وعن محمد بن الحسن ، عن الصفار ، عن يعقوب بن يزيد ، عن علي بن إسماعيل بن عمار ، عن منصور بن حازم قال : قال أبو عبدالله عليه‌السلام : قال رسول الله صلى‌الله‌عليه‌وآله : من أذاع الفاحشة كان كمبتدئها ، ومن عير مؤمنا بشيء لا يموت حتى يركبه.[3]

هر کس فحشاء را پخش کند مانند آغازگر آن است و هر کس مؤمنی را به کاری سرزنش کند تا او مرتکب آن نشود نمی میرد.

آنچه که برداشت می شود از این روایات این است که شارع مقدس اهتمام ویژه ای به شان و عرض مومن داده است.

اکیدا شارع مقدس عرض مومن را مد نظر قرار داده و راضی نیست به اینکه مومن حتک شود و سرّش کشف شود. این کشف سر مومن ذاتا مبغوض است. اذاعه سر مومن مبغوضیت ذاتیه دارد، نه بخاطر صدورش از مکلف. وقتی اذاعه سرّ حرام است، بر این اساس استماع به این اذاعه سرّ هم حرام می شود. همانطور که از ناحیه صدور این سرّ حرمت دارد از ناحیه شنیدن هم حرمت دارد. لذا خود شخص نیز حق ندارد سرّ خودش را فاش کند.

سخن امام خمینی در کتاب مکاسب محرمه اش:

و بالجملة إذا كان هتك ستره مبغوضا ، وحفظ عرضه مطلوبا ذاتا كحفظ دمه كما هو مستفاد من الروايات الواردة في الأبواب المختلفة ، فهو ملازم لمبغوضية الذكر والسماع جميعا ، لأن الكشف قائم بالتكلم والاستماع فإذا علم السامع أن المتكلم يريد كشف الستر المبغوض وجوده ذاتا في الخارج ، وكان المبغوض قائما بطرفين وأمكن له دفع تحققه وجب عليه ذلك ، وحرم عليه الاستماع لأن المفروض أن المبغوض ليس صدوره من المكلف ، بل وجوده في الخارج نحو قتل النفس المحترمة ، بل لا يبدع الالتزام بوجوب منع المؤمن عن افشاء سر نفسه و هتك عرضه و وجوب منع الطفل عن هتك ستر المؤمن وكشف سره .

خلاصه اینکه اگر گفتن سرّ او مذموم است و حفظ آبروی او فی نفسه لازم است، مانند حفظ خون او، همانطورکه از روایات ذکر شده در ابواب مختلف معلوم می شود، هم ذکر و هم سماع هر دو مبغوض است، زیرا کشف مبتنی بر تکلم و استماع است

صور مسئله:

1- پس اگر شنونده بداند که گوینده می خواهد سرّ را آشکار کند که وجود آن مبغوضیت ذاتی دارد و آن چیزی است که مبغوض است قائم به دو طرف است. و برای مستمع امکان دفع تحقق کشف این سر شود واجب است این کار را انجام دهد و شنیدن بر او حرام است، زیرا فرض این است که مبغوض نیست صدورش از مکلف.

نتیجه: سمع و استماع هر دو حرام است.

امام خمینی: حرمت غیبت فقط در حفظ عرض و آبروی مومن، مقصور نیست بلکه آنچه که از روایات فهمیده می شود این است که شنیدن غیبت حرام است

صحیحه عبد الله ثنان: به امام گفتم آیا

حسنه علی بن اسمائیل: فرمود: کسی که فاحشه را پخش کند ماند مبتدی آن است.

آنچه از روایات حاصل است: این است که ازاله سر مومن حرام است (حرام ذاتی) و پخش آن نیز حرام است (استماع) چون باید کسی باشد (شنونده ای باشد تا پخش و ازائه صورت گیرد

خلاصه این که نشر و سماع هر دو حرام اند و مبغوض ذاتی هستند