درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: غیبت/حرمت استماع غیبت/بررسی تبعیت حرمت و جواز استماع از حرمت غیبت

آیا استماع غیبت مستقلا حرام است؟ و حرمتش ربطی به نفس غیبت ندارد،که اثبات این مطلب به وجوهی تمسک شده در بررسی این وجوه بودیم از روایات استفاده می شود حرمت استقلالی دارد.

ومنها ما عن جامع الأخبار عن سعيد بن جبير[1] قال صلى الله عليه وآله : ما عمر مجلس بالغيبة إلا خرب من الدين ، فتنزهوا أسماعكم من استماع الغيبة ، فإن القائل و المستمع لها شريكان في الإثم ، بأن يقال : إن اطلاق قوله فتنزهواأسماعكم يقتضي عدم جواز الاستماع مطلقا ، وكونه تفريعا على الجملة السابقة المذكورة فيها الغيبة المحرمة لا يوجب التقييد أو الانصراف ، وأما قوله : فإن القائل ( الخ ) إنما هو بصدد بيان أن طبيعة المغتاب والمستمع شريكتان في الإثم ، لا أن كل مستمع شريك مع من اغتاب عنده حتى يقال : إن المفروض جواز اغتياب المغتاب ومعه لا إثم عليه حتى يشترك السامع معه فتكون هذه الفقرة قاصرة عن اثبات الحرمة في الفرض لا دالة على جوازها .

وإن شئت قلت : إن المراد بقوله ذلك دفع توهم أن السامع لا يكون مغتابا فلا إثم عليه فقال : إن الإثم كما هو ثابت للمغتاب ثابت للسامع أيضا فهما شريكان في الإثم ، إلا أن يناقش ويقال : إن المتفاهم من صدرها وذيلها والتفريع المذكور أنها متعرضة للغيبة المحرمة ولا اطلاق لها يشمل المحللة وقوله : إن القائل ( الخ ) فيه احتمالان أحدهما ما ذكر ، وثانيهما أن كل مغتاب شريك مع يستمع غيبته في الإثم ، ولا ينافي ذلك تعلق الحكم بالطبايع ، لأن من يستمع غيبة المغتاب أيضا من الطبايع ، ثم على فرض أن تكون الرواية بصدد دفع التوهم المتقدم لا اطلاق فيها ، فإنها حينئذ بصدد بيان ذلك ، لا حكم الموضوع حتى يكون لها اطلاق.

توضیح استاد

(متفرع به قبلش است، استماع غیبت حرام است، زمانی که غیبت حرام باشد یا بگوییم انصراف دارد به موردی که غیبت کردن حرام باشد.

انصراف را قبول نکرده اند فتنزهوا مطلق است الا اینکه گفته شود وضع مستمع بلحاظ حرمت و حلیّت بستگی دارد به وضع گوینده به جهت اینکه جناب مستمع شریک در اثم است،اگر خود مغتاب اثم ندارد، اثمی نیست برای مستمع.

حرمت استماع منوط به حرمت اصل غیبت است.

اشکال

از فرمایش رسول خدا برداشت می شود که حکم طبیعت مستمع غیبت را بیان کنند، همانطور که حکم اثم داشتن برای طبیعت مغتاب ـِ است. نتیجه از روایت فهمیده می شود استماع غیبت مطلقا حرام است.

در وقتی که غیبت کننده مرتکب اثم نشده است برای مستمع غیبت این غیبت شنیدن جایز است یا جایز نیست؟ روایت ساکت است، روایت :گوینده مرتکب اثم شد شنونده هم مرتکب اثم است ولی در غیر موردی که مرتکب اثم نیست مغتاب، در این مورد اخیر روایت ساکت است.

نتیجه (حرمت استماع گره به حرمت اصل غیبت ندارد)

الا اینکه عرف هر کجا غیبت حرام شد شنیدنش حرام است برداشت عرف هر جا غیبت جایز شد شنیدن آن هم جایز است.

این روایت در صدد دفع این توهم است شاید مطلبی که توهم آن می شد این بود که شنونده غیبت مرتکب حرام نشده، این فرمایش حضرت فتنزهوا… حضرت دارد توهم غیبت را دفع می کند.

اگر گفتیم کلام رسول در مقام دفع این توهم معنا باشد، این کلام اطلاق ندارد تا به آن تمسک کنیم، استماع غیبت حرام است مستقلا.

باید احراز شود متکلم در مقام بیان این مطلب بوده است یا خیر.

نتیجه

این کلام فرمایش رسول فتنزهوا… از آن اطلاق فهمیده نمی شود.)